In Rome waren vandaag duizenden mensen bijeen om afscheid te nemen van emeritus-paus Benedictus XVI. Ook in Nederland werd zijn uitvaart gevolgd: “De liturgie sprak voor zich.”

De kleuren zwart, wit en rood overheersten het Sint-Pietersplein vanochtend. Wie de uitvaart van emeritus-paus Benedictus XVI op televisie volgde, kon tijdens de vanuit de lucht opgenomen scènes duidelijk zien welke gasten waar zaten.

De 120 aanwezige kardinalen waren allemaal in het rood, de liturgische kleur van de Geest en de liefde; de 3700 verzamelde priesters droegen nagenoeg uitsluitend wit; en de overige aanwezigen, waaronder heel wat staatshoofden, een grote menigte vrouwelijke religieuzen en talloze leken, gingen in stemmig zwart gekleed.

Verbonden met Rome was op dat moment de Sint-Lucaskerk in Den Bosch, waar een (uiteraard) veel kleiner, maar niet minder aandachtig gezelschap de uitvaartmis via een videoverbinding bijwoonde. Ongeveer vijftien mensen, waaronder pastoor Paul Janssen, volgden de plechtigheden vanuit de kerkbanken. “Ik ben tevreden over deze gemeenschappelijke opzet”, zegt hij na de uitvaartmis. “Dat is toch anders dan het in je eentje voor de televisie volgen.”

‘Gehoorzaamheid aan de Heer’

De uitvaart van emeritus-paus Benedictus leek liturgisch op die van een zittende paus, maar dan met een aantal wijzigingen. Zo werden twee gebeden om voorspraak voor de overleden paus vervangen door een ander gebed. Paus Franciscus was hoofdcelebrant, maar nam vanwege zijn kniepijn alleen de Dienst van het Woord voor zijn rekening.

In zijn overweging sprak de paus over de herderlijke rol van een priester. Daarin legde hij uit dat God “het hart van iedere herder vorm wil geven opdat het afgestemd is op het hart van Jezus Christus”. Paus Franciscus benadrukte daarbij de dankbare, op gebed gerichte toewijding die een herder nodig heeft, evenals “vertrouwensvolle gehoorzaamheid aan de Heer”.

Bescheidenheid

Vervolgens verwees de paus in algemene bewoordingen naar de verschillende uitdagingen waarmee Benedictus tijdens zijn achtjarige pontificaat te maken kreeg. Net als God torst een herder de last van de zorg voor zijn volk, “vooral in situaties waarin het goede zich met moeite handhaaft en de waardigheid van onze broeders en zusters bedreigd wordt”.

Benedictus’ naam viel pas laat in de overweging. “Benedictus, trouwe vriend van de Bruidegom, moge je vreugde volledig zijn nu je Zijn stem hoort”, sprak paus Franciscus, die Benedictus namens de kerkgemeenschap opdroeg aan de handen van de Vader en vroeg dat zijn overleden voorganger “een lamp mag vasthouden die brandt met de olie van het Evangelie dat hij gedurende zijn hele leven verkondigd heeft”.

Ook na Franciscus’ homilie werd Benedictus slechts enkele keren genoemd in de Mis. Dat lijkt afstandelijk en onpersoonlijk, maar is in lijn met de wensen van de emeritus-paus, die in zijn testament om een sobere uitvaartsmis gevraagd heeft. Bovendien past dat bij de bescheidenheid die Benedictus als paus uitdroeg. Hij trad nooit zelf op de voorgrond, maar verwees altijd naar God. Zijn uitvaart benadrukte dat idee: “De liturgie sprak voor zich”, aldus pastoor Janssen na afloop.

‘Santo subito’

Na de overweging van paus Franciscus ontfermden een aantal kardinalen, waaronder Giovanni Battista Re, deken van het College van Kardinalen, zich over de Eucharistie. Terwijl op het Sint-Pietersplein veel van de zestigduizend aanwezigen ter communie gingen, reikte Janssen tegelijkertijd de communie uit aan de parochianen in de Sint-Lucaskerk.

Aan het einde van de Mis, toen twaalf dragers zich schaarden rond Benedictus’ eenvoudige houten kist, zwol een langdurig applaus aan. Heel wat mensen riepen “santo subito” – vrij vertaald: “meteen heilig verklaren” – een leus die ook op een aantal spandoeken te zien was. Andere aanwezigen op het Sint-Pietersplein droegen spandoeken met de tekst Danke Papst Benedikt of vlaggen van Beieren, de Duitse deelstaat waar Benedictus van 1977 tot 1982 het aartsbisdom München en Freising bestuurde.

Voordat Benedictus’ kist het plein af werd gedragen, hielden de dragers halt bij paus Franciscus. Met een hand op de kist bad hij even in stilte, waarna hij een kleine buiging voor de vorige paus maakte. De kist is vervolgens de Sint-Pietersbasiliek in gedragen. Daar is Benedictus – buiten het zich van camera’s om – naar zijn graf in de crypte van de basiliek gedragen.

Hart en ziel

In Den Bosch wordt de plechtigheid met een kop koffie erbij nabesproken, waarbij de aanwezigen het erover eens zijn dat de uitvaart van de emeritus-paus eenvoudig maar mooi was. “Ik vond het indrukwekkend en van een groot geloof getuigen”, vertelt Ad van den Broek. Hij is blij dat relatief veel medeparochianen op een donderdagochtend de tijd konden vinden om naar de kerk te komen: “Dat is een opsteker.”

Van den Broek herinnert zich de overleden emeritus-paus als “duidelijk en recht in de leer”. Met zijn aftreden in 2013 heeft Benedictus volgens hem zijn menselijke kant laten zien: “Hij wilde wel, maar kon het niet meer.”

Betsy Raymakers “wilde de uitvaart graag in gemeenschap met bekenden beleven”, zegt ze. Haar “enorme bewondering” voor Benedictus is in de jaren na zijn pontificaat niet afgenomen: ze leert nog altijd van hem en van zijn geestelijke nalatenschap.

“In zijn catecheses sprak hij altijd over allerlei onderwerpen op een manier die makkelijk te begrijpen was”, vertelt ze. “Benedictus sprak tot het hart en de ziel met helderheid van woorden.”