Min of meer toevallig heeft het Rijksmuseum een bijzonder religieus kunstwerk uit de middeleeuwen verworven. De Calvarie van de vernieuwende beeldhouwer Claus Sluter is sinds woensdag in het museum te zien.

Dat het 57 centimeter hoge beeld uit de sferen van het Bourgondische hof stamt en rond 1400 is gemaakt, wisten de medewerkers van het Rijksmuseum al toen ze het werk dit voorjaar aankochten. Maar pas kort geleden heeft het museum het werk aan een bijzondere beeldhouwer kunnen toeschrijven: de Haarlemmer Claus Sluter (circa 1350 – 1406).

Geniale vernieuwer

Door uitgebreid onderzoek is het museum tot die conclusie gekomen. “Gaandeweg werd duidelijk dat de opvallende stijlverwantschap van de Calvarie met werken van Sluter in Dijon en de unieke combinatie van een aantal bijzondere motieven in het beeld alleen maar het werk konden zijn van deze geniale vernieuwer”, schrijft het Rijksmuseum op zijn website.

Claus Sluter was hofbeeldhouwer van de Bourgondische hertog Filips de Stoute, een van de machtigste mannen in West-Europa in die tijd. Sluter geldt als een grote vernieuwer binnen de kunst: hij werkte niet met de gestileerde beelden die in de middeleeuwen gebruikelijk waren, maar streefde een hoge mate van realisme na. “Zijn aandacht voor menselijke emotie en naturalistische details was op dat moment ongeëvenaard”, aldus het Rijksmuseum.

Middeleeuwse symboliek

De Calvarie is uit buxushout gesneden. Het kleine formaat van het beeld wijst volgens het Rijksmuseum op gebruik in een huiskapel of een andere persoonlijke ruimte. Zoals de naam al verklapt, gaat het om een calvarievoorstelling: Jezus aan het kruis, geflankeerd door zijn moeder Maria en de apostel Johannes.

Daarnaast bevat het beeldhouwwerk ook elementen die voor ons tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend zijn, maar in de middeleeuwen zeer symbolisch waren. Zo komt het kruis voort uit een boomstam; deze voorstelling verwijst naar het centrale christelijke idee van sterven en verrijzenis. Volgens sommige middeleeuwse overleveringen kwam het hout van het kruis waaraan Christus gestorven is voort uit de levensboom die in de Tuin van Eden stond.

Tussen de wortels van de boom likt een leeuwin haar welpen; volgens het Rijksmuseum is dat een zeldzaam symbool voor Jezus’ wederopstanding. In de middeleeuwen geloofden mensen namelijk dat leeuwenwelpen dood ter wereld kwamen en pas na drie dagen tot leven gelikt werden – zoals Jezus ook op de derde dag na Zijn dood uit het graf opstond.

Het Rijksmuseum, dat net als andere cultuurinstellingen te lijden heeft gehad onder alle coronabeperkingen, heeft de Calvarie kunnen kopen met steun van verschillende fondsen en particuliere schenkers.