Martin Scorsese maakte met Silence een uiterst aangrijpende film over het christelijk martelaarschap.
In hoeverre is het martelaarschap een krachtmeting? Dat is de vraag bij twee jonge jezuïeten die op zoek gaan naar hun vermeend afvallige leraar, Cristávão Ferreira. Die was als vice-provinciaal van zijn orde in Japan gebleven nadat het christendom verboden was.
In Macau, uitvalsbasis van de missie voor het Portugese Verre Oosten, circuleert sinds 1636 het gerucht omtrent de hooggeplaatste renegaat. Het hoofd van de basis raadt de twee ten sterkste af hun leven in de waagschaal te stellen, maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan.
Ziedaar het vertrekpunt van de twee uur en veertig minuten durende, uiterst aangrijpende en oplopend spannende film Silence van Martin Scorsese, naar het indrukwekkende boek van Shusako Endo uit 1966.
Japan had zich sinds St.-Franciscus Xaverius min of meer opengesteld, maar in 1597 waren tientallen christenen gekruisigd in Nagasaki. Het land telde toen al honderdduizenden gedoopten. De meesten moesten in de eerste decennia van de zeventiende eeuw Japan verlaten.
De overgeblevenen leefden diep verscholen, vooral in vissersdorpen in het zuidwesten. Juist daar gaan de Portugese padres Rodrigues en Garupe clandestien aan land met als gids een gedoopte Japanner die in de loop van het verhaal een dubbelzinnige rol zal spelen.
De arme vissers ontvangen de padres verheugd, want ze kunnen ze nu eindelijk weer biechten en ter communie gaan. Ze waarschuwen de twee voor het dreigend gevaar vanuit het naburige Nagasaki. Op het hoofd van elke pater staan driehonderd zilverlingen.
Maar het vinden van Ferreira staat voor de twee voorop. Dat ze daarmee behalve zichzelf, ook de ondergedoken dorpelingen in gevaar brengen, nemen ze op de koop toe. Die handelwijze schept verplichtingen, en dat is de inzet van het hoofdbestanddeel van de film.
Want gaandeweg komen de twee in aanraking met bureaucraten die de opdracht hebben iedere christen te arresteren. En er zijn er genoeg die ze volgen op zoek naar sacramenten, wat leidt tot taferelen die de padres schokken tot in het diepst van hun ziel. Voor hun ogen moeten ze de afschuwelijke vernederingen en martelingen mede ondergaan, en nadat de hoogste gezagsdrager van Nagasaki zich heeft aangediend stijgt het gebeuren naar een tragische climax.
Inoue, districtsgouverneur en inquisiteur, is uiterst geraffineerd. Priesters tot afzwering van hun God en geloof brengen, is zijn doel, want daarmee raken alle christenen in vertwijfeling. Japan heeft geen behoefte aan Jezus en Maria. Boeddha past bij de landsaard. De Spanjaarden en de Portugezen gebruiken de missie alleen maar om het land te onderwerpen. En omdat Japan wel behoefte heeft aan handel, zijn alleen de Hollanders welkom die in Hirado de VOC-factorij beheren.
“Uw glorie”, maakt Inoue de priesters duidelijk, “is de prijs voor hun lijden”, doelend op de mannen en vrouwen die worden gedwongen een beeltenis (fumie) van Maria met Kind te vertrappen of een crucifix te bespugen.
De meesten weigeren, en worden doodgemarteld. De padres moeten de hartverscheurende vertoningen aanschouwen met de waarschuwing dat zij daaraan schuld dragen. Garupe werpt zich tussen de martelaren die tot de verdrinkingsdood zijn veroordeeld om met hen voor het geloof te sterven.
Rodrigues slaat alles machteloos gade. Daarna voeren de autoriteiten hem te midden van een stenengooiende menigte naar Inoue’s paleis, en eindelijk vindt de confrontatie plaats met Ferreira.
Want na een nacht lang drie christenen te hebben moeten zien die met het hoofd neerwaarts in een put waren gehangen en alleen door zijn afzwerend getuigenis konden worden gered, was Rodrigues gezwicht. Nu is hij klaar voor degene die vier jaar eerder zwichtte na eveneens een nacht met het hoofd neerwaarts in een put.
De confrontatie is het dieptepunt in Rodrigues’ leven. Ferreira, inmiddels Sawano Chuan, is tolk in het Hollandse handelshuis. Zijn afzwering rechtvaardigt hij onder meer met de vaststelling dat het christendom bedrog is. Er bestaat geen God.
God is voor de Japanners de zon die iedere ochtend verschijnt. Boeddha is veel wijzer en beschaafder dan Jezus, en als Hij toevallig hier was geweest, had Hij zichzelf ook verloochend. Het lijden is zinloos. De jezuïeten zijn alleen maar in Japan door middel van het geloof de weg te bereiden voor de overheersing van het Oosten. Het christendom is westers, dus niet universeel…
Rodrigues hoort zijn vroegere leraar aan en stemt in. Ook hij krijgt nu een andere naam en een Japanse vrouw toegewezen. Hoe hij aan zijn einde komt, horen we jaren later van een Hollandse koopman. Hij kreeg een boeddhistische begrafenis, maar voordat hij verbrand werd, is er een korte blik in zijn kist. Daar verschijnt vanonder zijn kleding een klein crucifix.
En de rest is stilte. Stilte van God die meelijdt zonder zichtbaar in te grijpen, tot onbegrip van de afvalligen en beproeving van de gelovigen. Het bloed van de martelaren is het zaad van de Kerk. Maar de prijs is hoog. De sterken zijn hier niet zozeer haar professionele bedienaren, maar de eenvoudige vissers en hun vrouwen.
Vanaf 1868 opende Japan zich voor de wereld, en de wereld voor Japan. Shusako Endo (1923-1996) werd katholiek gedoopt. In al zijn boeken komt de strijd tussen katholicisme en boeddhisme ter sprake.
Endo moet het wezen van zijn geloof opnieuw uitvinden tegenover de kritische vragen van de boeddhist, zoals ooit Xaverius in zijn gesprekken aan het Japanse hof. Hoe kan God mensen scheppen die zowel goed als kwaad zijn? Waarom veroordeelt Hij mensen tot de hel zonder vooruitzicht op verlossing? Hoe kan God aan een kruis willen hangen?
Regisseur Martin Scorsese bekent dat hij als katholiek met vragen worstelt die ook bij Endo spelen. Beiden voelen in zich de uitdaging van Ferreira en de nederlaag van Rodrigues, die zijn krachten overschat. Endo houdt vast aan het katholicisme omdat, zegt hij, het vollediger is dan het boeddhisme. Want het benadrukt de liefde en het geeft waarde aan het gewone volk.
Silence kreeg een voorvertoning in het Vaticaan. Je vraag je af wat er door de kardinalen en de paus, jezuïet, heenging.
Robert Lemm schreef o.a. De jezuïeten, hun opkomst en hun ondergang (Uitg. Aspekt).
Silence (2016), Verenigde Staten, 161 min. Regie: Martin Scorsese, met o.a. Andrew Garfield, Adam Driver en Liam Neeson. Silence draait vanaf 9 februari in de Nederlandse bioscopen.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
