De katholieke beeldtaal zit in een crisis: er wordt nauwelijks nieuwe religieuze kunst gemaakt. Een Pools project probeert dat te veranderen en zo de kloof tussen katholieke kunst en de hedendaagse maatschappij te dichten.

Van rijk versierde glas-in-loodramen in Europese kathedralen tot de huisaltaartjes in de woningen van katholieke gezinnen: met heilige kunst wordt al eeuwenlang het geloof dicht bij de mensen gebracht. Door de beeldtaal van de kunst worden gelovigen immers in staat gesteld om Gods plan voor hun leven beter te begrijpen en te omarmen.

Maar Dariusz Karlowicz maakt zich zorgen over de toekomst van deze beeldtaal. De programmadirecteur van het Heilige Johannes Paulus II-instituut van Cultuur in Rome en tevens voorzitter van de Heilige Nicolaas Stichting in het Poolse Warschau ziet dat er vandaag de dag minder ‘heilige’ kunst wordt gemaakt, die de moderne samenleving zou kunnen aanspreken.

Daarom besloot Karlowicz samen met anderen in 2022 het project ‘Laten we het katholicisme weer afbeelden’ georganiseerd. “Dit is een project bedoeld om heilige kunst weer een opleving te geven”, legt hij uit. In het project “worden hedendaagse kunstenaars, theologen en katholieke intellectuelen samengebracht om de belangrijkste mysteries van de katholieke traditie te doorgronden en die te vertalen in een beeldtaal die de wereld van vandaag aanspreekt”.

De kunstenaars begonnen in 2022 met een afbeelding van de Goddelijke Barmhartigheid die verscheen aan de heilige zuster Faustina Kowalska. En vorig jaar schilderden ze de twintig geheimen van de rozenkrans. Meer recent voltooiden ze afbeeldingen van de Annunciatie, het moment dat de engel Gabriël de komst van Christus aankondigt aan Maria. Veel van de kunstwerken die voor het project gemaakt zijn, zijn door Poolse kerken aangekocht.

Karlowicz vertelt dat toen de Poolse kunstenaar Eugeniusz Kazimirowski de afbeelding van de Goddelijke Barmhartigheid maakte op instructie van de heilige Faustina, de zuster moest huilen toen ze het eindresultaat zag. “omdat het totaal niet overeenkwam met de schoonheid die ze zag” in haar visioen van de Goddelijke Barmhartigheid.

“Ik beschouw de tranen van zuster Faustina als een symbool voor onze inzet”, legt Karlowicz uit. “Wij mensen falen altijd als we het goddelijke proberen af te beelden. Ons doel is om het goddelijke zo veel mogelijk te benaderen, dat is het hele doel van heilige kunst.” Als dat lukt, zegt Karlowicz, “is dat een soort van succes, pijnlijk en onzeker, maar zeker de moeite van het proberen waard”.

Elk jaar wordt een groep van negen Poolse schilders uitgenodigd om deel te nemen aan het project. Deze groep van negen wordt aangevuld met een aantal theologen, filosofen en kunstrecensenten. Samen discussiëren ze over de vraag wat heilige kunst in de Westerse traditie zou moeten zijn. “Als we ons niet volop storten op het creëren van christelijke cultuur, zou het zomaar kunnen zijn dat we op een dag wakker worden en doofstom zijn geworden: niet langer in staat om de taal van het beeld, de verhalen en de handelingen door te geven”, aldus Karlowicz.

Het project is volgens hem een antwoord op “een crisis in de christelijke cultuur, een crisis in de fundamentele zin van het woord. Het woord crisis komt uit de medische wereld, het is het moment dat het slechter of beter gaat, het punt waarop je sterft of blijft leven. En ik denk dat we met de christelijke cultuur op dat punt zijn aanbeland. Als we de taal en de cultuur van ons geloof verliezen, worden we doofstom en kunnen we de schat die we bezitten niet meer doorgeven”, zegt Karlowicz.

Karlowicz gelooft dat het de moderne cultuur aan de beelden en woordenschat ontbreekt om de boodschap van het Evangelie over te brengen, wat deels te wijten is aan de secularisatie van de westerse cultuur en religieuze onverschilligheid.

Hij is ervan overtuigd dat de taal van betekenisvolle kunst in het gebed heel belangrijk is en zegt dat hij “bang is voor lege kerken” met weinig of geen kunst. Heilige kunst, legt hij uit, “is niet alleen een kwestie van mooie decoratie. Het is een kwestie van de fundamentele aspecten van ons geloof” voor de ogen van de gelovigen weten te plaatsen, vindt hij.

Hij noemt de kunstwerken rond de mysteries van de rozenkrans als voorbeeld. “Ik realiseerde me dat ik jarenlang bij het bidden van de rozenkrans moest denken aan bepaalde beelden uit het verleden. Ik hoop dat als ik over twintig jaar de rozenkrans aan het bidden ben, dat ik dan aan moderne schilderijen denk.” (Vertaling Susanne Kurstjens)