Volgens auteur en journalist Joanne Nihom gaat het woord ‘moeder’ veel dieper dan de gangbare betekenis die we er als samenleving aan hebben gegeven. In haar boek De Leegte Omarmen voert ze openhartige gesprekken over zowel het ervaren van ongewenste kinderloosheid als het ouderschap.

Wat inspireerde je om een boek over dit thema te schrijven?

“Negentien jaar geleden verhuisde ik naar een joods dorp in het noorden van Israël. Net zoals in het hele land draait daar het leven om kinderen: feesten, grote families en het doorgeven van tradities staan centraal. In Nederland kiezen mensen er best vaak bewust voor om geen kinderen te krijgen, maar onder veel joodse, christelijke en islamitische gemeenschappen is dat zeldzaam. De wond die ik had, maar waar ik me niet heel bewust van was, werd in Israël een beetje opengereten.

Een paar jaar geleden wees een vriend me op iets opmerkelijks: de vier aartsmoeders – Sara, Rebekka, Rachel en Lea – raakten allemaal niet of op late leeftijd zwanger, of door goddelijke interventie. Als deze vrouwen zo’n belangrijke plek hebben, dan is moederschap misschien veel meer dan alleen kinderen baren.

Toen ik deze gedachte deelde met een christelijke vrouw die ook geen kinderen kon krijgen, raakte het haar diep. ‘Dit troost me enorm’, zei ze. Dat moment inspireerde me om iets met dit inzicht te doen.

Mijn oorspronkelijke plan was om gesprekken met verschillende mensen over de aartsmoeders te voeren en dit in het boek te verwerken, maar naarmate ik meer gesprekken voerde, merkte ik dat mijn eigen ervaring met ongewenste kinderloosheid steeds makkelijker bespreekbaar werd. Hierdoor kreeg het boek zijn eigen vorm; als een reis via de aartsmoeders.”

Waarom denk je dat het onderwerp zo taboe is?

“Vaak hebben we een beeld van ons leven met een ‘huisje, boompje, beestje’ inclusief kinderen, en we gaan ervan uit dat dit vanzelfsprekend zal gebeuren. Maar wanneer dit niet het geval is, confronteert het ons met het feit dat het leven niet perfect is. In de meer dan zestig interviews die ik heb afgenomen, kwam naar voren dat veel mensen dit ervaren of herkennen, zelfs al waren ze niet geselecteerd op basis van hun ervaring met ongewenste kinderloosheid.

De vraag: ‘Heb je kinderen?’ is een normale vraag, maar wanneer het antwoord ‘nee’ is, volgt vaak een ongemakkelijke stilte. Dit kan komen doordat het afwijkt van de norm en omdat mensen zich schuldig voelen, alsof ze niet bijdragen aan het voortbestaan van de mensheid of niet voldoen aan de verwachtingen. Het boek is voor zowel mensen met als zonder kinderen. Ik wil juist dat mensen zich niet vervelend voelen, maar dat ze begrijpen dat dit een onderwerp is dat besproken mag worden.”

Heb je ook verrassende inzichten opgedaan tijdens het schrijfproces of tijdens de gesprekken?

“Als joods persoon, voor wie het doorgeven van tradities en cultuur na de Tweede Wereldoorlog van enorm belang is, voelde ik me altijd schuldig dat ik geen kinderen kon krijgen. Het leek alsof ik een schakel in de ketting van overleving had verbroken, alsof ik faalde.

Tijdens het gesprek met Raphael Evers, een orthodoxe rabbijn, deelde hij een uitspraak van een joodse geleerde uit de zestiende eeuw. Deze uitspraak stelde dat als een man of vrouw geen kinderen kan krijgen, zij nog steeds waardevol zijn binnen de gemeenschap. Ze kunnen op andere manieren bijdragen, bijvoorbeeld door het doorgeven van de joodse cultuur en tradities, zoals ik dat doe. Dit inzicht heeft mijn last verlicht. Hoewel de wond niet volledig is geheeld, heeft het mijn perspectief veranderd.

Een ander verrassend inzicht kwam tijdens een gesprek met religiewetenschapper en filosoof Marleen Moors. Zij bracht naar voren dat mannen en vrouwen die geen kinderen hebben, een diepgewortelde angst hebben om ziek te worden en te sterven. Wie verzorgt je dan als je oud en ziek bent? Wie verzorgt je graf?

Dit inzicht raakte me diep, omdat ik me nooit bewust was van mijn angst voor de dood. Het was zo intens dat ik het niet eens kon horen tijdens het gesprek, maar het pas besefte toen ik het terugluisterde om het uit te werken. Het heeft me laten zien dat deze angst een onbewust onderdeel van mijn leven is.”

Kun je uitleggen wat je bedoelt met ‘de wond’?

“Het gevoel van verlies en onvolledigheid dat voortkomt uit ongewenste kinderloosheid. Het is als een open wond die niet kan genezen omdat het niet iets is wat je kunt herstellen. Als je voor een examen zakt, kan je het overdoen. Als je iets doet en je je daarna bedenkt, dan kan je het herstellen. Alles wat in ons leven gebeurt, daar heb je keuzes in.

Maar ongewenste kinderloosheid is geen keuze; het overkomt je. Hoewel er manieren zijn om ermee om te gaan, blijft het iets onoplosbaars. Het voelt alsof er iets ontbreekt, een leegte die niet kan worden opgevuld. Misschien wás het een wond en is het nu, na het schrijven van dit boek, een litteken geworden.”

Denk je dat ongewenste kinderloosheid anders is voor mannen dan voor vrouwen?

“Nee, ik denk het niet. In mijn boek heb ik verschillende mannen geïnterviewd die te maken hebben met ongewenste kinderloosheid. Het is een taboe dat voor mannen misschien nog groter is, omdat er nog steeds een stereotype heerst van de stoere, viriele man die voor nageslacht moet zorgen. Deze traditionele visie kan het voor mannen moeilijker maken om openlijk over dit onderwerp te praten.

Een van de mannen die ik heb geïnterviewd is Joost Kadijk, wiens ervaringen met ongewenste kinderloosheid in het boek worden belicht. Hij en zijn vrouw hebben dit samen doorgemaakt. Omdat Joost niet veel informatie kon vinden toen ze ontdekten dat ze geen kinderen konden krijgen, heeft hij over zijn ervaringen geschreven.

Hoewel er misschien wel verschillen zijn in hoe mannen en vrouwen omgaan met ongewenste kinderloosheid, zijn de pijn, het verdriet en het taboe uiteindelijk hetzelfde. Mannen schamen zich er misschien nóg meer voor.”

Welke boodschap zou je willen meegeven aan mensen die momenteel een soortgelijke situatie doormaken?

“Mijn boek kan een bron van genezing zijn, hoewel het niet per se genezend is. Ik denk dat de boodschap die ik wil overbrengen is dat je niet alleen bent in deze ervaring. Probeer erover te praten en zoek steun bij anderen die soortgelijke situaties hebben meegemaakt. Ik begrijp dat dit niet altijd gemakkelijk is, maar er zijn organisaties en gemeenschappen die steun kunnen bieden, zelfs als het in eerste instantie ongemakkelijk voelt.

En vooral, en dat heb ik geleerd tijdens het schrijven van mijn boek: wees trots op wie je bent. Je bent niet minder omdat je geen kinderen hebt. Je hebt simpelweg een andere rol in het leven. Ik geloof dat alle personen, ongeacht of ze biologische kinderen hebben of niet, een vorm van ouderschap vervullen.

Het moederschap en vaderschap zijn veel breder dan alleen het biologische aspect. Het gaat om zorgen voor anderen, denken aan anderen, en hulp bieden wanneer dat nodig is. Je hoeft geen kinderen te hebben om deze rollen te vervullen.”