Tussen 2019 en 2023 daalde het aantal kerkelijke uitvaarten met zes procent per jaar, laten de meest recente cijfers van het religie-expertisecentrum Kaski zien. De daling is sinds de coronacrisis duidelijker voelbaar in parochies. “Steeds meer gelovigen kiezen voor een uitvaart buiten de Kerk.”

Exacte getallen kan hij nog niet noemen, maar pastoor Frank Domen weet het zeker: sinds de coronacrisis en de komst van een nieuw crematorium is het aantal uitvaarten in zijn parochie duidelijk afgenomen. Achterin zijn kerk in de Dionysiusparochie in Heerhugowaard hangt een ‘allerzielenbord’ met de namen van overleden parochianen.

Minder gelovig

“Vroeger hingen er wel vijfendertig kruisjes”, verzucht de priester. “Dat zijn er nu een stuk minder. Dat heeft natuurlijk ook te maken met het minder gelovig zijn van mensen.”

Domen ziet daarnaast ook een nieuwe trend ontstaan. Kinderen van parochianen die hun hele leven naar zijn kerk kwamen, respecteren niet altijd de wens van hun ouders om kerkelijk begraven te worden. Dat is zeker het geval wanneer nabestaanden niets meer hebben met het geloof, legt hij uit. “Soms doen ze het wel, uit respect of liefde voor hun ouders, het verschilt per familie. Maar we zien duidelijk een afname.”

Tekenen van hoop

Het raakt de priester ook persoonlijk. Zeker wanneer hij trouwe parochianen niet meer terugziet in de kerkbanken en later via een overlijdensadvertentie in de krant verneemt dat ze overleden zijn. De ontkerkelijking lijkt daarmee steeds feller om zich heen te slaan, ziet Domen.

Er zijn ook tekenen van hoop, vertelt de priester. Zo komen er de laatste tijd meer tieners en twintigers naar de kerk. Maar als het gaat om uitvaarten, zal dit het tij niet keren, vreest hij. “Ze zijn niet degenen die beslissen over de uitvaart van een ouder of grootouder.”

Coronacrisis

De kerkelijke uitvaart is op zijn retour, ziet ook Ed Smeets, deken van Venray in het bisdom Roermond. Sinds corona zijn begrafenissen in zijn kerken in sneltreinvaart afgenomen. Tijdens de pandemie waren kerken een tijdlang gesloten of beperkt geopend. Na een korte onderbreking werden vieringen weer opengesteld, maar er golden wel beperkingen.

Dat kerken zich aan bepaalde maatregelen moesten houden, was enigszins begrijpelijk, maar volgens Smeets heeft de coronacrisis de weg naar allerlei nieuwe alternatieven voor uitvaarten geopend. Waar gelovigen vroeger kozen voor de kerk of het crematorium, zijn er tegenwoordig tal van nieuwe mogelijkheden voor parochianen en hun nabestaanden, signaleert hij.

Alternatieven

Mensen kiezen vaker voor alternatieven, zoals een horecagelegenheid. Maar ook een afscheidsritueel in een achtertuin is geen uitzondering meer, laat de priester weten. “Lokale uitvaartondernemers doen hun werk uitstekend. Maar er zijn ook bedrijven die zeggen: de klant is koning, alles is mogelijk. Dan zie je een kerkelijke uitvaart al snel sneuvelen.”

Ook Smeets ziet dat trouwe parochianen soms niet meer vanuit de kerk begraven worden. Een paar jaar geleden gaf hij de ziekenzalving aan een parochiaan. Hij bracht hem vervolgens wekelijks de Communie. Iedere keer dat Smeets de man bezocht, sprak hij zijn wens uit voor een kerkelijke begrafenis: het moest een Mis zijn in de kerk.

Schrijnend

Toen de man echter overleed, organiseerde de familie een lunch in een horecagelegenheid. Smeets noemt het voorbeeld een “schrijnend” geval. “Achteraf bleek dat zijn kinderen hadden gekozen voor iets anders. Dat was niet geheel aan de kinderen te wijten, soms durven ouders hun wensen niet bespreekbaar te maken.”

De meest recente cijfers van religie- en expertisecentrum Kaski bevestigen het verhaal van Domen en Smeets. Vorige week verscheen het nieuwe rapport met de kerncijfers van de katholieke Kerk in 2023. Daaruit komt duidelijk naar voren dat steeds meer mensen kiezen voor een uitvaart buiten de Kerk.

Zes procent

Het Kaski verzamelde cijfers van begrafenissen in kerken en crematies waarbij de parochie betrokken is. “Het aantal kerkelijke uitvaarten daalt”, zegt religiewetenschapper Joris Kregting desgevraagd, “tussen 2019 en 2023 met zo’n zes procent per jaar. De daling van het aantal kerkelijke uitvaarten zet door, terwijl het aantal overledenen in Nederland stabiel blijft. Dan is de conclusie dat steeds meer mensen een uitvaart buiten de Kerk laten doen.”

Volgens Kregting liggen de resultaten – gezien de ontkerkelijking – in de lijn der verwachting. Hij vermoedt dat dit ook de toekomstige ontwikkeling is. Kregting doelt op babyboomers, mensen die geboren zijn tussen (grofweg) 1945 en 1955 en binnen nu en tien à vijftien jaar zullen overlijden. “Deze generatie heeft de Kerk in groten getale vaarwel gezegd. Dat zal in de toekomst leiden tot nog minder kerkelijke uitvaarten.”

Houvast

Dat gelovigen de meerwaarde niet meer inzien van een kerkelijke uitvaart, kan Domen moeilijk begrijpen. Hij twijfelt of een uitvaartdienst buiten de kerk wel voldoende houvast kan bieden aan een familie en nabestaanden bij een overlijden.

“Tijdens een uitvaartplechtigheid, zeker wanneer de Eucharistie wordt gevierd, bidden we dat de overledene thuis mag komen bij God in de hemel. De Kerk leert dat we allemaal geoordeeld zullen worden op basis van onze daden op aarde. Het is daarom heel belangrijk om voor de overledene te bidden. In mijn ogen gebeurt dit niet of nauwelijks bij een niet-kerkelijke uitvaart.”

Vertroosting

Daarnaast kan de Kerk volgens Domen bijna hetzelfde bieden als andere plaatsen waar mensen naar uitwijken. In zijn kerk is een livestream mogelijk, er kan een koffietafel plaatsvinden, en als de nabestaanden dit wensen, kan er ook een fotoserie van de overleden geprojecteerd worden. Maar de werkelijke oorzaak waarom steeds meer mensen de Kerk de rug toekeren, is voor hem wel duidelijk. “Als je totaal niet gelooft, waarom zou je dan naar een kerk gaan voor een afscheid?”

Voor Smeets biedt de Kerk bij uitstek de mooiste manier om afscheid te nemen van een dierbare. Een gebeds- of eucharistieviering biedt vertroosting en hoop, denkt de priester, en biedt ook enig perspectief.

Verdriet en rouw

“In de Kerk bevelen wij heel ons leven, van begint tot het einde, aan bij God. Dat doen we in het huis van God. Tijdens een kerkelijke uitvaart is er ruimte voor verdriet en rouw. Maar het is ook een viering van ons geloof, een viering van het geloof in de hemel, een viering van de paasvreugde en de verrijzenis. Achteraf hoor je dat veel mensen geraakt zijn door de manier waarop de Kerk afscheid weet te nemen.”

En dat is iets wat een niet-kerkelijke viering niet snel zal kunnen bieden, denkt de priester. Om die reden heeft Domen een document gemaakt voor oudere parochianen, waarmee ze kunnen aangeven dat ze een kerkelijke uitvaart willen. Maar de wilsbeschikking heeft alleen juridische waarde als deze bij een notaris ligt, weet de priester. “Uiteindelijk is de beslissing aan de kinderen. De een doet keurig netjes wat papa en mama willen, de ander niet.”