De Utrechtse aartsbisschop en latere kardinaal Jan de Jong (1885-1955) zette zich tijdens de Tweede Wereldoorlog actief in om Joodse Nederlanders te helpen. Holocaust-gedenkplaats Yad Vashem onderscheidde hem er maandag postuum voor. “Hij zou trots zijn geweest, maar alle aandacht te veel van het goede hebben gevonden.”
“We bidden dat de opvattingen van kardinaal De Jong ons mogen inspireren en bemoedigen in onze gezamenlijke strijd tegen antisemitisme en in het opkomen voor onze medemens die wordt achtergesteld, onderdrukt en vervolgd.”
Dat zei kardinaal Wim Eijk maandag in Utrecht, bij de uitreiking van de Yad Vashem-onderscheiding van aartsbisschop Jan de Jong. Deze kreeg de titel ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’, waarmee niet-Joden worden geëerd die hun eigen leven op het spel zetten om Joden te helpen.
“Kardinaal De Jong was van nature geen strijdlustig man”, zei Eijk. “Maar hij was van oordeel dat hij niet mocht zwijgen over de misdaden van de nazi’s, met name die tegen het Joodse volk”.
Al voor de oorlog was bepaald dat katholieken geen lid konden zijn van de NSB. Maar De Jong ging al snel een stap verder. Zo verbood hij katholieke agenten om Joden uit hun huizen op te halen. Ook bewaarde hij in zijn paleis een lijst met versleutelde namen van ondergedoken Joden. Hij organiseerde collectes voor hen en mogelijk verbleven er tijdelijk ook Joodse onderduikers in de kelders van het paleis – dit alles onder de neus van SS’ers die vanaf de overkant van de Maliebaan de boel in de gaten hielden.
De Jongs onderscheiding werd mede aangevraagd door Hans Themans. Hij werd door de in 2015 ook onderscheiden franciscaan Sebaldus Linders in de oorlog bij een katholiek gezin ondergebracht.
“Kijk niet weg en verhef je stem. Dat is misschien wel de enige lering die we kunnen trekken uit de Holocaust.”
Tweet dit!
Uit dankbaarheid zette Themans zich jaren in voor een onderscheiding voor zijn onderduikouders en Linders. Tijdens dat werk kwam hij erachter dat kardinaal De Jong een drijvende kracht in het verzet was geweest, reden om ook voor de aartsbisschop een onderscheiding aan te vragen.
Themans’ zoon Doron zei: “Zonder deze bijzondere mensen bestonden wij niet.” Zij lieten zien hoe belangrijk het is “om je uit te spreken voor rechtvaardigheid en tegen onrechtvaardigheid”.
“Kijk niet weg en verhef je stem”, zei ook Emile Schrijver, directeur van het Nationaal Holocaustmuseum, tegen de aanwezigen. “Dat is misschien wel de enige lering die we kunnen trekken uit de Holocaust.”
De harde realiteit is namelijk dat slechts een geschatte vijf procent van de bevolking zich actief verzette tijdens de oorlog. “De Holocaust is ontstaan door onwetendheid, maar vooral doordat de meeste mensen wegkeken”, zei David Simon, voorzitter van de Stichting Vrienden van Yad Yashem Nederland.
Het doet kardinaal Eijk pijn dat “ook katholieken jarenlang het antisemitisme hebben gevoed. De rol van christenen in de Holocaust noemt hij dan ook “een blijvende schandvlek in de geschiedenis van het christendom”.
Om in aanmerking te komen voor de Yad Vashem-onderscheiding moet iemand met zijn verzet zijn eigen leven in gevaar hebben gebracht. In hoeverre dat bij De Jong zo was, is lastig te zeggen. “Hij wist dat de nazi’s hemzelf vanwege zijn positie als aartsbisschop van Utrecht niet durfden aan te pakken, maar dat ze represaillemaatregelen tegen lager geplaatsen zouden nemen”, zei Eijk hierover in zijn toespraak. Echter, volgens hem was zijn “innerlijke gewetensconflict” voldoende om voor de onderscheiding in aanmerking te komen.
De onderscheiding werd in ontvangst genomen door Joop de Jong, een neef van kardinaal De Jong. Het ouderlijk huis van zijn oom op Ameland is een soort bedevaartsoord geworden, maar, zegt zijn neef: “We moeten hem niet te veel op een voetstuk plaatsen. Dat zou hij niet willen. Hij was bescheiden. ‘Alle aandacht’, zou hij zeggen, ‘is te veel van het goede.’ Toch zou hij trots zijn geweest.”
Een uitgebreide versie van dit artikel verschijnt in KN 37, 23 september. Kennismaken met KN? Vraag een gratis proefabonnement aan!
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
