Meer misstanden binnen de Ark-beweging komen aan het licht door nieuw onderzoek. Zo blijkt oprichter Jean Vanier de beweging te hebben opgericht als ‘dekmantel’ voor een sektarische groep en heeft hij ook veel meer vrouwen misbruikt dan aanvankelijk gedacht.

Tussen 2020 en 2022 hebben zes Franse wetenschappers onderzoek gedaan naar misstanden binnen de Arkgemeenschap, een charismatische beweging waarin mensen met en zonder verstandelijke beperking samen leven. Dat gebeurde op verzoek van de beweging zelf.

Het maandag gepubliceerde onderzoek richt zich op de in 2019 overleden stichter Jean Vanier en zijn banden met de eveneens van misbruik beschuldigde dominicaan Thomas Philippe, die in 1993 is gestorven. Het huidige rapport is het vervolg op een eerste onderzoek naar de Ark-beweging, dat in 2020 werd gepresenteerd en eveneens door de gemeenschap zelf was aangevraagd. Daarin werd Vanier het misbruik van zes vrouwen ten laste gelegd.

Slachtoffers

Uit het bijna negenhonderd pagina’s tellende onderzoeksrapport blijkt dat de problemen rond Vanier stukken groter waren dan aanvankelijk werd gedacht. Zo blijkt van 25 vrouwen te kunnen worden vastgesteld dat Vanier hen misbruikt heeft, al ligt het werkelijke aantal waarschijnlijk nog hoger.

Het gaat in alle gevallen om volwassen vrouwen zonder verstandelijke beperking. Niet al die vrouwen beschrijven wat hen overkomen is als misbruik, wat te wijten valt aan de zeer manipulatieve wijze waarop Vanier te werk ging. Volgens het rapport hanteerde Vanier een combinatie van verleiding, het winnen van vertrouwen en morele chantage om vrouwen in zijn macht te krijgen.

Het misbruik had in hoge mate een ritueel karakter. Vanier ging met zijn slachtoffers relaties aan die de onderzoekers “mystiek-seksueel” van aard noemen: aanrandingen gebeurden in afzondering, waarbij gebed en intieme handelingen met elkaar vermengd raakten. Vanier hield zijn slachtoffers voor dat seksuele handelingen een spiritueel bevorderende werking hadden en zorgden voor groei in het geloof.

‘Dekmantel’

Volgens het scheppingsverhaal van de Ark-beweging richtte Vanier de gemeenschap in 1964 op nadat hij een “kreet” van God hoorde en de deplorabele omstandigheden zag waarin mensen met een geestelijke beperking destijds leefden. Van die bewering laat het rapport echter weinig heel.

Hoewel de onderzoekers ervan overtuigd zijn dat de doelstelling om verstandelijk beperkten betere leefomstandigheden te bieden oprecht was, denken zij toch dat de Ark-beweging in de eerste plaats is opgericht als “dekmantel” voor een “sekte rondom de dominicaan Thomas Philippe”.

‘Sektarische spil’

Thomas Philippe was tussen 1946 en 1956 leider van l’Eau Vive, een studiecentrum voor het contemplatieve leven. Vanier werd in 1950 lid van het centrum en leerde Philippe zo kennen. In 1956 verbood het Vaticaan Philippe om priesterlijke taken uit te voeren, toen aan het licht kwam dat hij meerdere vrouwelijke leken en zusters seksueel misbruikte binnen l’Eau Vive.

Het Vaticaan hief l’Eau Vive op en “verbood de overige leden om de organisatie opnieuw op te richten”, aldus het rapport. Vanier bleef echter in contact met Philippe en hielp hem zelfs “in het geheim ontmoetingen te blijven hebben met vrouwen”. Vanier bleek tussen 1956 en 1964 instructies van Philippe te hebben opgevolgd – terwijl hij zelf altijd volhield niets van misbruik door Philippe te hebben geweten.

Op die manier ontstond binnen de Ark-beweging een “sektarische spil” die Philippes “mystiek-seksuele” ideeën naleefde en vrouwen daarmee beïnvloedde. Vaniers manipulatieve handelswijze blijkt grotendeels overeen te komen met die van Philippe. Ook zijn ideeën, die denkbeelden bevatten van seksuele handelingen als “genade schenkend” en zelfs “incestueuze voorstellingen van de relatie tussen Jezus en Maria”, heeft hij volgens de onderzoekers overgenomen van Philippe.

Gedachtegoed niet breed verspreid

De onderzoekers willen benadrukken dat het gedachtegoed van Vanier en Philippe niet breed verspreid is geraakt binnen de Ark-beweging, die 150 gemeenschappen in 35 landen telt en een belangrijke voorvechter voor de acceptatie van geestelijk gehandicapten is.

Volgens hen bleef het misbruik beperkt tot de kring rond Vanier. Omdat de Ark-beweging al vroeg in haar bestaan een grote toestroom van nieuwe leden trok, “die het project met andere drijfveren en waarden aanpakten”, kon de kleine sekte zijn mystiek-seksuele ideeën niet breed verspreiden. De onderzoekers concluderen dat er waarschijnlijk nog enkele aanhangers van dat gedachtegoed binnen de Ark rondlopen, maar dat het feit dat de beweging zelf om het onderzoek heeft gevraagd, een duidelijk teken is dat de sekte geen invloed op de Arkgemeenschap heeft.