Paus Franciscus heeft een grondige herziening van het kerkelijk wetboek afgekondigd ter bescherming van kinderen en om seksueel misbruik tegen te kunnen gaan.

De herziening van het zesde van de zeven wetboeken die samen de canon van het rooms-katholieke kerkrecht vormen – het gedeelte dat gaat over strafmaatregelen in de Kerk – werd op 1 juni gepresenteerd en zal op 8 december van kracht worden.

Explicietere beschrijving van misdaden

Liefst 63 van de 89 wetsartikelen in dat boek worden herzien. De beschrijvingen van misdaden van seksueel misbruik, waaronder kinderpornografie, zijn explicieter, en de vereiste acties van een bisschop of overste van een religieuze orde bij het behandelen van beschuldigingen zijn strenger.

De herziene canons bevatten ook nieuwe verwijzingen naar de poging om vrouwen tot priester te wijden en naar een verscheidenheid aan financiële misdrijven. Net als bij de nieuwe wetsartikelen die zich bezighouden met seksueel misbruik, bouwen ze voort op wetten die de afgelopen 20 jaar afzonderlijk zijn afgekondigd.

Naastenliefde en tucht

“In het verleden is veel schade aangericht doordat men niet inzag dat er in de Kerk een nauwe relatie bestaat tussen het uitoefenen van naastenliefde en het beroep doen – wanneer de omstandigheden en rechtvaardigheid dit vereisen – op de tucht van sancties”, zo schrijft paus Franciscus in Pascite Gregem Dei (‘Het weiden van Gods kudde’), de apostolische constitutie die de veranderingen afkondigde.

“Deze manier van denken, zoals de ervaring ons heeft geleerd, kan leiden tot een levensstijl die in strijd is met de discipline van de moraal, en waartegen louter vermaningen en adviezen niet opgewassen zijn.”

Misbruik in nieuwe sectie geplaatst

Het herziene boek werd op 1 juni aan de pers gepresenteerd door aartsbisschop Filippo Iannone en bisschop Juan Ignacio Arrieta, respectievelijk voorzitter en secretaris van de Pauselijke Raad voor Wetgevende Teksten. In 2009 had paus Benedictus deze Raad gevraagd om met het herzieningsproject te beginnen.

De herziening verplaatst de canons over seksueel misbruik van kinderen – door een geestelijke of een leek die voor de Kerk werkt – uit het gedeelte over schendingen van de celibaatsplicht en naar een nieuwe sectie getiteld ‘Overtredingen tegen menselijk leven, waardigheid en vrijheid’.

Zesde gebod

Het voegt aan het kerkelijk recht de misdaad van ‘grooming’ toe – het actief benaderen van minderjarigen voor seksueel contact – waarvoor de priester uit zijn ambt kan worden gezet.

Wel spreekt het kerkelijk wetboek in het geval van verkrachting en andere vormen van seksueel misbruik nog steeds van “een overtreding van het zesde gebod” – gij zult geen overspel plegen.

Bisschop Arrieta wijst erop dat dit voortdurende beroep op het zesde gebod nu eenmaal gebruikelijk is in het kerkrecht, en dat voor katholieken de betekenis ervan “duidelijk” is. Dat is volgens hem nodig bij het opstellen van een wet die geldig zal zijn op elk continent en in elke cultuur.

Geen ‘kwetsbare personen’

Anders dan paus Franciscus in diens motu proprio Vos estis lux mundi uit 2019, spreken de herziene wetteksten niet over ‘kwetsbare volwassenen’ of ‘kwetsbare personen’.

Volgens bisschop Arrieta is dat omdat die termen, hoewel begrepen en erkend in de wetgeving van veel landen, niet algemeen wordt aanvaard als een juridische categorie van personen die speciale bescherming verdienen. In plaats daarvan verwijst de nieuwe wet naar mensen die “dezelfde bescherming verdienen als minderjarigen” en mensen met “een onvolkomen gebruik van de rede”.

Plichtsverzuim

De herziene wet voorziet ook in sancties voor “een persoon die verzuimt een strafbaar feit te melden, wanneer dit door een canonieke wet wordt vereist”.

Arrieta zei dat de bepaling verwijst naar de verplichting om ernstige misdrijven, zoals seksueel misbruik, te melden aan kerkelijke autoriteiten, niet aan civiele autoriteiten. Als strafrechtelijke aangifte aan de staat verplicht is, zal de staat dat afdwingen, zei hij.

Vrouwenwijding

De herziene wettekst stelt ook dat een geestelijke die een vrouw tot een geestelijk ambt probeert te wijden, alsook de vrouw die zich laat wijden, zichzelf automatisch buiten de kerkgemeenschap plaatsen (een zogeheten excommunicatie latae sententiae).

Aangezien paus Franciscus in april 2020 een tweede studiecommissie over het vrouwelijke diaconaat heeft gevormd, werd aan Arrieta gevraagd waarom de herziene kerkwet niet specifieker over priesterwijding sprak, waardoor de mogelijkheid open bleef om vrouwen tot het diaconaat te wijden.

Het kerkelijk recht, antwoordde Arrieta, is gebaseerd op de huidige staat van de leer van de Kerk. “Als we tot een andere theologische conclusie komen, zullen we de norm aanpassen”, zei hij, net zoals in januari werd gedaan toen paus Franciscus opdracht gaf tot een wijziging in de formulering van het kerkelijk recht, zodat zowel vrouwen als mannen formeel geïnstalleerd konden worden als lectoren en acolieten.