De aanpak van seksueel misbruik wordt hoe dan ook een thema van Leo XIV’s pontificaat. Niet alleen omdat “de geloofwaardigheid van de Kerk op het spel staat”, maar ook omdat hij er zelf van beschuldigd is niet adequaat tegen misbruik te hebben opgetreden.

Hoewel het nog wat vroeg is om iets te zeggen over wat paus Leo XIV’s prioriteiten zullen zijn, kan het anno 2025 haast niet anders dan dat de aanpak van seksueel misbruik hoog op zijn lijst moet staan. Een teken aan de wand is zijn ontmoeting met kardinaal Seán O’Malley, voorzitter van de Pauselijke Commissie voor de Bescherming van Minderjarigen, op 14 mei, minder dan een week na zijn verkiezing als paus.

‘Kerk in beweging krijgen’

De Duitse jezuïet Hans Zollner, een van de meest toonaangevende katholieke misbruikexperts, denkt dat de nieuwe paus een positieve invloed op de kerkelijke misbruikaanpak kan hebben. Hij ontmoette Robert Francis Prevost (zoals de paus toen nog heette) in 2012 en 2020 en zag destijds al “dat hij zich zeer bewust was van de misbruikcrisis” en dat hij “bereid was om daarover meer te leren”.

Met zijn ervaring als missionaris en bisschop in Peru en als hoofd van het Dicasterie voor de Bisschoppen heeft paus Leo het nodige in huis dat “van vitaal belang is voor wat we nu nodig hebben in het kerkelijke leiderschap”, meent Zollner.

Hij denkt ook dat de achtergrond van de paus als kerkrechtexpert de misbruikaanpak kan baten, omdat “alleen focussen op een kerkrechtelijke aanpak niet voldoende is als je de Kerk echt in beweging wilt krijgen op een wereldwijd niveau, vooral als het gaat om een mentaliteitsverandering.”

Jarenlang vervolgd

Op 12 mei, toen paus Leo XIV een eerste ontmoeting had met de internationale pers, schudde hij de hand van de Peruaanse journalist Paola Ugaz. Ugaz is jarenlang vervolgd en lastiggevallen omdat ze misbruik binnen een controversiële katholieke organisatie in haar land aan het licht probeerde te brengen.

De paus blijkt een van de weinigen te zijn die haar steun heeft geboden, legde ze na de ontmoeting uit: “Bisschop Prevost heeft ons sinds 2018 in stilte gesteund. Niet voor de camera’s – hij deed het nooit voor erkenning. Hij hielp gewoon en was er altijd.” Ugaz denkt dan ook dat paus Leo’s pontificaat “een zeer symbolische boodschap voor de slachtoffers van seksueel misbruik is”.

Lijfstraffen

In 2015 schreef Ugaz samen met misbruikslachtoffer en collega-journalist Pedro Salinas het boek Mitad Monjes, Mitad Soldados (‘Half monniken, half soldaten’), over Sodalitium Christianae Vitae, een genootschap van apostolisch leven die in 1971 in Peru werd opgericht.

Ugaz en Salinas tekenden daarin verhalen op over psychologisch en seksueel misbruik, inclusief lijfstraffen, die jonge leden van Sodalitium moesten ondergaan. Ook leidinggevende figuren binnen de beweging zouden zich daaraan schuldig hebben gemaakt.

Geheel verboden

Sinds 2018 probeerde Sodalitium het tweetal het zwijgen op te leggen, onder meer met lastercampagnes, rechtszaken en de publicatie van materiaal dat hun werk in diskrediet moet brengen.

Vanwege de voortdurende pogingen van de beweging om slachtoffers de mond te snoeren, plus signalen over dubieuze financiële praktijken, startte paus Franciscus in juli 2023 een onderzoek naar Sodalitium. Dat resulteerde in het ontslag van verschillende hooggeplaatste leden van de beweging. In januari van dit jaar besloot paus Franciscus Sodalitium in zijn geheel te verbieden.

Twee beschuldigingen

Paus Leo XIV is zelf nu al beschuldigd van het niet adequaat optreden in misbruikkwesties in het verleden. Niet lang na de aankondiging van zijn verkiezing op 8 mei gaf het Amerikaanse Survivors Network of those Abused By Priests (SNAP) een verklaring uit waarin het de nieuwe paus ervan beschuldigde niet te hebben opgetreden tegen misbruik in twee afzonderlijke gevallen: één in Chicago, toen hij nog provinciaal overste van de augustijnen was in 2000; de andere in Chiclayo in 2022, toen hij bisschop was van dat bisdom.

In Chicago, stelt de groep, stond toenmalig pater Prevost toe dat pater James Ray, een priester die in 1991 beperkingen opgelegd had gekregen nadat hij was beschuldigd van misbruik van minderjarigen, “in 2000 in het St. John Stone-klooster van de augustijnen mocht wonen, hoewel daar vlakbij een katholieke basisschool stond”.

‘Veiligheidsplan’

Volgens onderzoek van het katholieke nieuwsmedium Crux werd Ray naar het St. John Stone-klooster overgeplaatst op verzoek van de toenmalige aartsbisschop, omdat die verwachtte dat Ray daar onder scherper toezicht zou staan. Crux meldt dat “de augustijnen zeiden dat de aanwezigheid van een school twee straten verderop op dat moment niet als een risico werd beschouwd, gezien het feit dat er een veiligheidsplan omtrent Ray van kracht was”.

De maatregel om beschuldigde priesters niet in de buurt van scholen te plaatsen, werd pas geformuleerd in het zogenaamde Dallas-handvest uit 2002, en was dus nog niet van kracht toen de beslissing over Ray werd genomen.

Bovendien was de overeenkomst genomen tussen het aartsbisdom en de overste van het klooster; Prevosts handtekening als provinciaal overste was nodig omdat het om een augustijner gemeenschap ging. Het aartsbisdom Chicago heeft vooralsnog niet gereageerd op de recente beschuldigingen naar aanleiding van het incident in 2000.

‘Inadequate informatie’

Wat betreft Chiclayo: in die kwestie beschuldigt SNAP de nieuw gekozen paus ervan geen onderzoek te hebben ingesteld en “inadequate informatie” naar Rome te hebben gestuurd in de misbruikzaak van drie vrouwen.

De groep beweert dat de beschuldigde priester zijn ambt mocht blijven uitoefenen ondanks de aantijgingen. SNAP zegt dat het een klacht indient tegen toenmalig kardinaal Prevost “op grond van het decreet Vos estis lux mundi van paus Franciscus van 2023”.

‘In diskrediet’

Het bisdom Chiclayo ontkent de beschuldigingen van SNAP en zegt dat toenmalig bisschop Prevost in april 2022 een ontmoeting had met de slachtoffers en vervolgens de beschuldigde priester wegstuurde, hem schorste uit zijn ambt en de resultaten van het onderzoek doorstuurde naar het Vaticaan.

“De media hebben geprobeerd de kardinaal in diskrediet te brengen door te beweren dat hij niets heeft gedaan. Dat is een leugen. Hij heeft geluisterd, hij heeft de procedure gerespecteerd en dit proces is nog steeds gaande”, aldus de huidige bisschop van Chiclayo, Edinson Farfán, op een persconferentie aldaar op 10 mei.

Lastercampagne

Gevraagd naar de beschuldigingen van SNAP aan het adres van paus Leo, zegt Ugaz dat, hoewel de verhalen van de slachtoffers over misbruik niet te ontkennen zijn, de beschuldigingen over het niet handelen deel uit lijken te maken van een lastercampagne georkestreerd door leden van Sodalitium, die de voormalige bisschop in diskrediet wilden brengen nadat hij de slachtoffers van de beweging had bijgestaan.

Ook bij Hans Zollner leeft de indruk dat de “beschuldigingen tegen toenmalig bisschop Prevost deel uitmaken van een campagne die was opgezet door leden van Sodalitium. Ik heb geen enkel overtuigend bewijs gezien bij SNAP of wie dan ook dat de beschuldigingen ondersteunt”.

Volgens Zollner is het in het licht van de kerkelijke misbruiktop van 2019 cruciaal dat paus Leo XIV “het bewustzijn bevordert over de noodzaak om zich in te zetten en te blijven inzetten voor beschermingsmaatregelen”, vooral met betrekking tot de drie pijlers van de aanpak van misbruik: naleving, transparantie en verantwoordingsplicht.

Urgente zaak

Een van de meest urgente zaken die de nieuwe paus zal moeten behandelen is de zaak van de Sloveense priester-kunstenaar Marko Rupnik, die in juni 2023 uit de jezuïetenorde werd gezet.

“Ik hoop dat we zo snel mogelijk een vonnis krijgen. Velen van ons kijken ernaar uit om dat te horen, want het heeft erg lang geduurd – vooral voor degenen die de beschuldigingen naar voren hebben gebracht”, aldus Zollner.

Voor elke paus, voegt hij eraan toe, is het aanpakken van misbruik essentieel, omdat “de geloofwaardigheid van het bestaan van de Kerk en haar boodschap op het spel staat. De boodschap van Jezus Christus is dat we er moeten zijn voor onze broeders en zusters, en in het bijzonder voor hen die kwetsbaar of gekwetst zijn”, zegt Zollner. “Dit is de kern van het christelijke bestaan.”