Geloof, gebed en hoop in Christus hielden een Oekraïense katholieke priester staande gedurende anderhalf jaar Russische gevangenschap en marteling. Nu deelt hij zijn verhaal om anderen eraan te herinneren dat God “van ons houdt en ons wil redden”.

In november 2022 werden de paters redemptoristen Bogdan Geleta en Ivan Levitsky door Russische troepen meegenomen uit de parochie van Berdjansk, in het oosten van Oekraïne. Eind juni van dit jaar werden ze samen met acht andere gevangenen vrijgelaten.

Kaalgeschoren

Wat ze in die achttien maanden hadden meegemaakt, was voor de buitenwereld geheim gebleven – maar dat ze sterk vermagerd en met kaalgeschoren hoofden in Oekraïne terugkeerden, wees er al op dat ze het zwaar hebben gehad.

Op 20 augustus vertelde Geleta op de Oekraïense televisie een uur lang over wat Levitsky en hij hebben meegemaakt. Daar bevestigde hij ook het vermoeden dat ze slachtoffer zijn geworden van martelingen.

In de gaten gehouden

Na de Russische inval konden de priesters aanvankelijk hun pastorale werk voortzetten, aldus Geleta. Ze konden de liturgie vieren, bidden en vluchtelingen opvangen. Die vluchtelingen boden hun ook motivatie om te blijven: de priesters wilden hen zowel geestelijke als materiële steun bieden.

Toch moest er “heel voorzichtig” voor de vrede worden gebeden, want “het was gevaarlijk om daar gevoelens over te uiten”, zegt hij. Een auto met de letter “Z”, een symbool van de Russische troepen in Oekraïne, reed “verschillende keren” rond de kerk als “een teken” dat de Russische bezetters hen in de gaten hielden.

Onderdrukking

Op 16 november 2022 sloegen de bezetters hun slag, op klaarlichte dag. Pater Geleta was net terug van een begrafenis en bereidde zich voor om de liturgie te vieren; pater Levitsky stond op het punt om een gebedsbijeenkomst in de open lucht te houden.

“Twee gemaskerde, gewapende mensen, ik denk militairen, kwamen de kerk binnen. Ze zeiden in het Russisch: ‘Kom met ons mee’”, herinnert Geleta zich. “Toen trok ik mijn liturgische kleding uit en ging ik met hen naar het centrale voorarrest in Berdjansk. Daar kregen pater Levitsky en ik te horen dat we de regels zouden hebben overtreden: we hadden toestemming moeten vragen aan de autoriteiten om in de stad te bidden.”

De aanklacht is typerend voor de Russische bezetting in Oekraïne. Alle geloofsgemeenschappen behalve de Russisch-orthodoxe worden onderdrukt door gebedshuizen te vernietigen, geestelijken vast te houden, te martelen en te doden, en wetten te creëren om religieuze praktijken te beperken.

Kans op collaboratie

Geleta en Levitsky, die het grootste deel van hun gevangenschap apart werden gehouden, werden eerst naar vochtige keldercellen gebracht waar ze “vanuit onze cel ook geschreeuw in de gangen konden horen”, terwijl gevangenen werden gemarteld. Een van Geleta’s celgenoten kreeg elektrische schokken en werd gedwongen het Russische volkslied te leren – anders zou hij geëxecuteerd worden.

De priesters kregen eerst de kans om samen te werken met de Russische veiligheidsdienst, die religieuze leiders probeert te rekruteren om de greep van Rusland op de bezette gebieden in Oekraïne te bevorderen. Beide paters weigerden te collaboreren.

De priesters werden ook op camera ondervraagd door Russische propagandisten. Geleta geeft aan dat zijn ondervragers “echt niet van het woord ‘oorlog’ houden”. Zij noemden de Russische inval van Oekraïne liever een “bijzondere militaire operatie”, het eufemisme waar het Kremlin de voorkeur aan geeft.

Isoleercel

Toch “hebben Levitsky en ik nooit toegegeven”, zegt de priester. “We vertelden hen gewoon de waarheid: dit is een oorlog en zij zijn misdadigers”. Daarop zouden beide priesters vier maanden lang in onzekerheid in de gevangenis verblijven, zonder enig nieuws over hun lot. Uiteindelijk werden ze veroordeeld tot 25 jaar celstraf omdat hun kerk als wapenopslag gediend zou hebben.

De twee werden voor nog eens vijf maanden overgebracht naar de Russische strafkolonie in Berdjansk. Daar zat pater Geleta in een isoleercel met een luidspreker die “de hele dag sovjetliederen uitpompte”.

“Ik realiseerde me toen hoe een mens gek kan worden, ik realiseerde me waarom mensen zelfmoord plegen”, zegt Geleta. “Gelukkig hielp God. God, Jezus Christus, Maria en de engelen waren allemaal aanwezig bij mij. Gebed was mijn redding.”

‘Zeer wreed’

Geboeid, geblinddoekt en met zakken over hun hoofd werden de priesters later overgebracht naar een andere strafkolonie in Horlivka, gelegen in de Oekraïense Donetsk-regio, waar gevangenen “bijna elke dag werden mishandeld. Het regime daar was zeer verschrikkelijk, zeer wreed”, weet Geleta nog. Met name mannen die hadden gevochten in het Oekraïense Azov-regiment, dat samen met burgers de Russische bezetting van Marioepol had getrotseerd tot de stad in mei 2022 viel, werden daar “heel zwaar mishandeld”.

Ook de priesters moesten mishandelingen doorstaan. “Ik werd zelden geslagen, maar pater Levitsky werd zo zwaar mishandeld dat hij twee keer het bewustzijn verloor”, aldus Geleta. De priester vertelt dat terwijl hij gemarteld werd – “iets waar je niet aan kunt wennen” – hij “aan Jezus Christus moest denken, aan zijn kruis en zijn lijden”.

Spiritueel steunen

Tijdens hun gevangenschap zagen de priesters kans om veel medegevangenen spiritueel te steunen. “Ze vertelden ons veel en ze zochten spirituele hulp bij ons.” De liturgie vieren kon niet, maar Geleta hield wel iedere ochtend en avond gebedsbijeenkomsten. Die duurden niet langer dan vijf minuten: hij las een stukje uit een Russischtalige Bijbel, bad het Onzevader en het Weesgegroet en bad voor de intenties van zijn lotgenoten.

Toen de gevangenenruil in juni werd geregeld, vreesden levitsky en hij dat ze mogelijk naar Siberië zouden worden gestuurd. Toen Geleta echter te horen kreeg dat hij weer naar zijn thuisland mocht, voelde hij zich “innig dankbaar”. “Zelfs nu kan ik het nog niet allemaal verwerken. Het is nog steeds tot me aan het doordringen.”