Paus Paulus VI vroeg dertien jaar voor zijn dood aan het kardinalencollege hem af te zetten als hij ernstig ziek zou worden of niet meer tot het ambt in staat zou zijn.

“Wij moeten God danken, die als enige de Kerk leidt en redt, dat hij Paulus VI heeft toegestaan tot de laatste dag van zijn leven vader, herder, meester, broeder en vriend te zijn”, zegt paus Franciscus in een commentaar op de brief.

Geruchten

Beide zijn opgenomen in een Italiaans boek, ‘Het Schip van Paulus’, geschreven door msgr. Leonardo Sapienza, functionaris van de Prefectuur van de Pauselijke Huishouding. Beide teksten werden deze week ook gepubliceerd door L’Osservatore Romano.
Er gingen al jaren geruchten over het bestaan van de brief, hetgeen pas in 2017 werd bevestigd door kardinaal Giovanni Battista Re, vice-deken van het College van Kardinalen. Nu is ook de inhoud van de brief bekend gemaakt.

Verantwoordelijkheid

Paulus VI schreef de brief op 2 mei 1965, nog geen twee jaar na zijn verkiezing tot paus. Het schrijven was gericht aan de toenmalige kardinaal-deken, Eugene Tisserant. De Montinipaus stelde ook de toenmalige kardinaal-staatssecretaris op de hoogte van het bestaan van de brief en gaf hem toestemming die te lezen.
De paus schreef zijn brief “in het bewustzijn van onze verantwoordelijkheid voor God en met een hart vol eerbied en edelmoedigheid, die ons verenigt met de heilige katholieke Kerk en niet onbewust van onze evangelische taak tegenover de wereld.”

Langdurige verhindering

“In geval van ziekte, die ongeneselijk wordt geacht of lang duur en ons verhindert om de taken van ons apostolische dienstwerk voldoende uit te oefenen, of in het geval van een ander ernstig en langdurig impediment” schrijft Paulus VI zijn ambt neer te leggen “als bisschop van Rome en als hoofd van de ene heilige katholieke Kerk.”

Overeenstemming

In de brief geeft hij de deken van het kardinalencollege de autoriteit om in overeenstemming met minstens de curiekardinalen en de kardinaal-vicaris van Rome zijn ontslag omwille van het welzijn van de Kerk “te aanvaarden en te effectueren”.

‘Ontzag’

In zijn commentaar schrijft paus Franciscus dat dit “nederige en profetische getuigenis van liefde voor Christus en zijn Kerk” hem met “ontzag” vervult
“Met het oog op de enorme taak die hem was toevertrouwd, met het oog op de protesten en een samenleving die duizelingwekkende veranderingen onderging, heeft Paulus VI zich niet aan zijn verantwoordelijkheden onttrokken. Belangrijk waren voor hem de noden van de Kerk en van de wereld. En een paus die verhinderd wordt door ernstige ziekte zou het apostolisch dienstwerk niet met voldoende effectiviteit kunnen uitoefenen.”

Vrijwillig en duidelijk

Volgens het kerkelijk recht kan een paus zijn ambt neerleggen, maar moet dit “vrijwillig en duidelijk gemanifesteerd” worden. Dat zijn voorwaarden die moeilijk kunnen worden verondersteld wanneer een paus door ernstige ziekte of een andere aandoening geveld zou worden.
Paus Benedictus XVI voldeed aan die voorwaarden toen hij in 2013 tegenover verzamelde kardinalen aankondigde zijn ambt neer te leggen.

Johannes Paulus II

Ook over de heilige paus Johannes Paulus II gingen geruchten dat hij een vergelijkbare brief zou hebben geschreven. Uit een publicatie van 2010 blijkt dat de Poolse paus in 1989 en 1994 zulke brieven heeft voorbereid.
Een maand voor het overlijden van Johannes Paulus II ontstond er discussie onder kerkjuristen dat het probleem met dergelijke brieven is dat er iemand op een bepaald moment moet besluiten die ten uitvoer te brengen.

Context

De publicatie van de brief lijkt ook de context te zijn van de woorden van paus Franciscus tijdens een preek in de kapel van Santa Marta eerder deze week. Daarin zinspeelde hij op het belang dat bisschoppen, de paus incluis, te beseffen of en wanneer de tijd gekomen is om zichzelf terug te trekken. Die opmerking kon ook worden gezien als een hint in verband met de gesprekken met de Chileense bisschoppen over de misbruikschandalen in het Zuid-Amerikaanse land. (KN/CNS)