Paus Franciscus vliegt maandag naar Azië, waar hij tot en met 2 december eerst Myanmar en vervolgens Bangladesh bezoekt.

Alhoewel Bangladesh met ruim 163 miljoen inwoners demografisch belangrijker is dan het 52 miljoen inwoners tellende Myanmar, vormt dit laatste land het zwaartepunt van de pauselijke reis: voor Myanmar zijn bijna vier dagen uitgetrokken.

Rohingya-vluchtelingen

Pauselijke reizen worden altijd ruim van tevoren aangekondigd, waardoor het kan gebeuren dat daaropvolgende politieke ontwikkelingen roet in het eten dreigen te gooien. De pausreis naar Myanmar en Bangladesh werd echter officieel bekendgemaakt nadat er in Myanmar al grote onrust was uitgebroken, met stromen Rohingya-vluchtelingen als resultaat. Bijna een miljoen van deze vluchtelingen kwam in Bangladesh terecht.

Alternatieve plannen

Alhoewel zij medemoslims zijn, werden de Rohingya in Bangladesh met gemengde gevoelens ontvangen, omdat de Bengaalse regering hen duidelijk als veiligheidsrisico ziet. De regering in Dhaka hamert er voortdurend op dat de Rohingya zo snel mogelijk terug moeten keren naar Myanmar.
Niets wijst er echter op dat dit op de korte termijn gerealiseerd kan worden, met als gevolg dat de regering met alternatieve plannen komt die ook door de katholieke Kerk met gemengde gevoelens ontvangen worden. Zoals bijvoorbeeld het recente voorstel om alle Rohingya vrijwillige sterilisatie aan te bieden.

Geen middelen

Hulpbisschop Shorot Francis Gomes van Dhaka reageerde volgens La Croix dat het aantal Rohingya groot lijkt omdat Bangladesh relatief weinig bewoonbaar land heeft en de vluchtelingen op een plek geconcentreerd zijn. Het ontbreekt het land aan de middelen om het demografisch potentieel te benutten, maar, benadrukte hij in La Croix: “De Kerk steunt natuurlijke gezinsplanning, geen kunstmatige geboortecontrole.”
Net als bij de Bengaalse bevolking zelf geldt volgens hem dat “als we de mensen goed kunnen onderwijzen en hen vaardig kunnen maken, zij dan zullen beslissen wat de beste manier is om het gezin klein te houden”.

Geweld treft ook christelijke minderheden

Paus Franciscus kiest bij zijn benoeming van nieuwe kardinalen kandidaten uit landen die binnen de universele Kerk nauwelijks aandacht krijgen. Zo werd in december 2016 aartsbisschop Patrick D’Rozario van Dhaka kardinaal, wat in het hele land tot een uitbarsting van nationale trots leidde. In januari 2015 had de paus al aartsbisschop Charles Maung Bo van Yangon, in Myanmar, tot kardinaal benoemd.
Hun beider landen lijden onder geweld en terrorisme dat ook de christelijke minderheden treft. De paus staat hierbij voor de moeilijke taak dat hij enerzijds het lot van de Rohingya dient te bespreken, terwijl hij er anderzijds voor moet waken dat dit niet het allesoverheersende thema wordt. Vooral omdat dit probleem in zowel Myanmar als Bangladesh gevoelig ligt.

Kritiek op Aung San Suu Kyi

Toen de crisis van de Rohingya in augustus uitbrak, werd die wereldwijd een hype in politiek en media. De regering van Myanmar werd beschuldigd van genocide en landen als Turkije riepen zelfs op tot militaire interventie.
Aung San Suu Kyi had in 2015 met haar partij National League for Democracy op overtuigende wijze de verkiezingen gewonnen. In 1991 had ze al de Nobelprijs ontvangen en ze stond bijna twee decennia onder huisarrest wegens haar vreedzame verzet tegen de militaire junta in haar land.
Sinds augustus lijkt ze plotseling tot internationale paria verklaard. Ze had namelijk geweigerd het standaardverhaal over de onrust in Myanmar te volgen, dat luidde dat onschuldige Rohingya slachtoffer waren geworden van islamofobe boeddhistische monniken. Zij had gesproken over onaanvaardbaar geweld aan beide zijden.

Bloedige aanval

Aanleiding was een geweldscyclus die op 25 augustus begon met een aanval van het ‘Arakan Rohingya Salvation Army’, dat in een gecoördineerde actie 25 politieposten aanviel. Er vielen tientallen doden. Het leger sloeg hard terug. Rohingya die naar Bangladesh waren gevlucht vertelden mensenrechtenorganisaties dat het leger hele dorpen had platgebrand. De autoriteiten in Myanmar en Indiase media stellen echter dat de Rohingya zelf hun huizen in brand hadden gestoken.
Omdat buitenlandse waarnemers en journalisten worden geweerd is het onmogelijk om vast te stellen welke versie de juiste is. Aung San Suu Kyi haalde zich de woede van haar voormalige bewonderaars op de hals toen ze zei dat beide conflictzijden verantwoordelijk waren voor het geweld. Gezien de bloedige aanvallen van het ARSA op 25 augustus had ze een punt.

Kardinaal: geen genocide in Myanmar

Ook kardinaal Maung Bo heeft ten stelligste ontkend dat er in zijn land sprake zou zijn van genocide. Momenteel lijkt de belangstelling voor de Rohingya-crisis in Myanmar tanende door het verschijnen van nieuwe crisishaarden in de wereld. De autoriteiten zitten er daarom bepaald niet op te wachten dat hun land door het komende pausbezoek opnieuw in negatieve zin in de belangstelling komt.

De term ‘Rohingya’ is ontvlambaar

Priester Mariano Soe Naing zei namens de bisschoppen van Myanmar dat “het komende pausbezoek ons ongerust maakt. Veel dingen kunnen namelijk fout gaan. Een verkeerd woord van de paus kan het land in chaos storten”. De bisschoppen van Myanmar hebben de paus daarom dringend verzocht om tijdens zijn bezoek het woord ‘Rohingya’ niet te gebruiken.
Hun zorgen blijken te worden gedeeld door niemand minder dan Kofi Annan, die lange tijd de Verenigde Naties leidde. Sinds zijn vertrek daar is hij lid geworden van een groep doorgewinterde ex-diplomaten die zich The Elders noemen. Achter de schermen leveren zij op discrete wijze adviezen. Op 6 november had Annan met een aantal leden van The Elders een privé-audiëntie met paus Franciscus. Ook zij adviseerden hem om het woord ‘Rohingya’ te vermijden, dat volgens hen “ontvlambaar” is.

Risico’s

Mensenrechtenorganisaties dringen er daarentegen bij de paus op aan dat hij juist wél expliciet over de Rohingya spreekt. Het veroorzaakte verhitte discussies die twee risico’s met zich meebrengen.
Allereerst dat de kwestie van de Rohingya in Myanmar inderdaad het dominerende thema van de pausreis wordt. Illustratief hierbij is dat er in de internationale pers tot op heden nauwelijks aandacht was voor de moeilijke positie van de christelijke minderheid in Myanmar. Als de paus de term ‘Rohingya’ gebruikt, lopen deze christenen het gevaar slachtoffer te worden van de woede van de boeddhistische meerderheid in Myanmar.

Giftig klimaat Bangladesh

Een tweede risico is dat met alle aandacht voor Myanmar de situatie in Bangladesh onderbelicht blijft, terwijl de christenen daar lijden onder het geweld van radicale salafisten. In 2016 vierden christenen in Bangladesh Kerstmis in een beklemmende sfeer nadat tientallen kerkelijke leiders dreigbrieven hadden ontvangen.
Het tekende het giftige politieke klimaat in Bangladesh, waar de Awami League van premier Sheikh Hasina in januari 2014 de verkiezingen won. Sindsdien voelt de premier de hete adem in haar nek van ondermeer de ‘Jamaat-e-Islami’ (JEI) die steeds radicaler werd.

IS en al-Qaeda in Bangladesh

Zo gingen er binnen deze JEI al stemmen op die de vereniging met Pakistan eisten en vroegen om een ‘pure’ staat in Bangladesh, zonder niet-moslims. Er vonden moorden plaats op seculiere bloggers en aanslagen op religieuze minderheden, die soms door al-Qaeda en soms door Islamitische Staat (IS) werden opgeëist. Hasina heeft echter steeds ontkend dat deze beide organisaties actief waren in Bangladesh en alle moorden en aanslagen werden door haar ten onrechte toegeschreven aan de JEI, in een poging haar eigen machtspositie te verstevigen.

Vrees voor de toekomst

Bangladesh glijdt steeds verder af richting een autoritaire eenpartijstaat, terwijl de veiligheidssituatie voortdurend verslechtert. Zowel al-Qaeda als IS wil Bangladesh als springplank gebruiken voor een jihad tegen de boeddhisten in Myanmar. Een angstig vooruitzicht voor de kleine christelijke minderheid in Bangladesh die paus Franciscus vanaf 30 november zal ontmoeten.