De grondleggers van wat nu de Europese Unie is, werden gedreven door “de geest van dienstwerk”, een “passie voor politiek” en “het besef dat het christendom aan het begin van de Europese beschaving staat”.

Dat zei paus Franciscus gisteren in zijn toespraak tot staatshoofden en regeringsleiders van de EU-lidstaten. Onder hen was ook demissionair premier Mark Rutte. Zij waren in Rome voor de herdenking, vandaag, van de ondertekening van de Verdragen van Rome in 1957.

‘Ziel van Europa’

Zonder dat besef, vervolgde de paus, “zouden de westerse waarden van waardigheid, vrijheid en rechtvaardigheid grotendeels onbegrijpelijk zijn”.

Hij citeerde Sint-Johannes Paulus II, die zei dat “de ziel van Europa verenigd blijft omdat, in aanvulling op zijn gemeenschappelijke afkomst, diezelfde christelijke en menselijke waarden nog leven. Respect voor de waardigheid van de menselijke persoon, een diep gevoel van rechtvaardigheid, vrijheid, ondernemendheid, de geest van initiatief, liefde voor het gezin, respect voor het leven, tolerantie, het verlangen naar samenwerking en vrede: al deze zijn zijn onderscheidende kentekenen”.

‘Hun diepste wortels’

Deze waarden, zei Franciscus, “zullen hun rechtmatige plaats blijven houden op voorwaarde dat zij een vitale verbinding met hun diepste wortels handhaven. De vruchtbaarheid van die verbinding zal het mogelijk maken authentieke ‘leken’-samenlevingen op te bouwen, vrij van ideologische conflicten, met evenveel ruimte voor de autochtoon en de immigrant, voor gelovigen en niet-gelovigen”.

‘Gist van evangelische broederschap’

Eerder in zijn toespraak zei de paus dat aan de wortels van Europa “de aard en verantwoordelijkheid van de menselijke persoon” liggen, “met zijn gist van evangelische broederschap” en “verlangen naar waarheid en rechtvaardigheid”.

Het was een citaat van de Italiaanse christen-democraat Alcide de Gasperi, die met de eveneens katholieke Fransman Robert Schuman als een van de EU-grondleggers geldt.

Solidariteit

De paus benadrukte het belang van solidariteit voor een vitaal Europa. Een geest van solidariteit is “vandaag even nodig als altijd in het licht van centrifugale impulsen en de verleiding de funderingsidealen van de Unie terug te brengen tot productieve, economische en financiële behoeften”.

“De grondleggers herinneren eraan dat Europa geen conglomeraat van te gehoorzamen regels is, of een handleiding met protocollen en procedures die gevolgd moeten worden. Het is een manier van leven, een manier om de mens te begrijpen gebaseerd op zijn transcendente en onvervreemdbare waardigheid, als iets dat meer is eenvoudigweg een optelsom van te verdedigen rechten of te bevorderen claims.”

‘Openheid richting anderen’

Solidariteit, voegde hij toe, leidt “tot openheid richting anderen”. Generaties Europeanen hebben verlangd naar de val van het IJzeren Gordijn, maar “dezer dagen debatteren we erover hoe we de ‘gevaren’ van onze tijd buiten kunnen houden, te beginnen met de lange rij vrouwen, mannen en kinderen die oorlog en armoede ontvluchten en alleen op zoek zijn naar een toekomst”.

‘Tegengif tegen moderne vormen van populisme’

Verderop in zijn toespraak noemde de paus solidariteit “het effectiefste tegengif tegen moderne vormen van populisme” omdat het het bewustzijn met zich meebrengt “deel te zijn van één lichaam” en het vermogen omvat van ieder lid “om te ‘sympathiseren’ met anderen en het geheel. Wanneer er één lijdt, lijden allen”.

Daar tegenover staan volgens Franciscus “vormen van populisme” die “de vrucht van een egoïsme zijn dat mensen omsingelt en voorkomt dat zij hun eigen nauwe visie overwinnen en ‘eraan voorbij kijken’”. Er is behoefte aan, voegde hij toe, “om weer als Europeanen te gaan denken”.

‘Tijd van uitdaging en kansen’

De huidige tijd wordt vooral gedomineerd “door het concept crisis”, aldus de paus: een economische crisis, de crisis “van het gezin en gevestigde sociale modellen”, een “‘crisis van instituties’ en de migratiecrisis”.

Crises veroorzaken angst en verwarring, maar zijn ook een kans, zei de paus: “De onze is een tijd van onderscheiding, een die ons uitnodigt te bepalen wat essentieel is en daarop te bouwen. Het is een tijd van uitdaging en kansen.”

Daarbij kunnen de EU-grondleggers inspireren door te kijken naar de pilaren waarop zij de EEG destijds bouwden, aldus de paus: “De centraliteit van de mens, effectieve solidariteit, openheid naar de wereld, het nastreven van vrede en ontwikkeling, openheid naar de toekomst. (…) Europa vindt nieuwe hoop als de mens het centrum en het hart van haar instellingen is.”

Kloof tussen burgers en EU-instanties

Men heeft vaak het gevoel dat er een groeiende kloof tussen burgers en EU-instanties is waarbij men die laatste verwijt geen oog te hebben “voor de verschillende gevoeligheden” in de EU.

Wanneer bevestigd wordt dat de mens centraal staat, zei Franciscus, wordt “de geest van familie herontdekt”, en een besef dat “Europa een familie van volkeren is” met verschillende gevoeligheden, waarbinnen “allen kunnen groeien in de mate dat ze verenigd zijn”.

“De Europese Unie werd geboren als een eenheid van verschillen en een eenheid in verschillen. Wat verschillend is, moet geen reden voor angst zijn, noch moet gedacht worden dat eenheid wordt bewaard door uniformiteit.”

Zelfonderzoek

De paus vroeg de EU verder ook na zestig jaar zelfonderzoek te doen en oplossingen te vinden “voor de kwalen die leeftijd onvermijdelijk met zich meebrengt”. Hij herhaalde zijn oproep om te komen tot een “nieuw Europees humanisme”.

‘Nabijheid van de Kerk’

Hij vroeg aan het eind van zijn toespraak Christus Europa te zegenen en beschermen en verzekerde de regeringsleiders en staatshoofden “van de nabijheid van de Heilige Stoel en de Kerk bij Europa als geheel”.

De Kerk heeft altijd bijgedragen aan de groei van Europa en zal dat blijven doen, aldus Franciscus. (Radio Vaticaan/KNA)