Een arts voerde in 2016 euthanasie uit op een 74-jarige zwaar demente vrouw. Het OM legt haar moord ten laste, maar wil dat er geen straf wordt opgelegd. Wat is er vanuit katholiek, ethisch en juridisch perspectief over de zaak te zeggen? Drie deskundigen reageren.

Wat is er gebeurd?

Op maandag diende in Den Haag de eerste rechtszaak ooit tegen een arts die euthanasie uitvoerde. Justitie acht een 68-jarige specialist ouderenzorg schuldig aan moord omdat ze onzorgvuldig zou zijn geweest bij het uitvoeren van euthanasie op een zwaar dementerende vrouw. Dat vond plaats in 2016.

Kort nadat dementie bij haar werd vastgesteld, legde de vrouw een schriftelijke wilsverklaring vast. Daarin stelde ze dat ze gebruik wilde maken van het wettelijk recht om “vrijwillig euthanasie op mij toe te passen wanneer ik nog enigszins wilsbekwaam ben en niet meer in staat ben om thuis bij mijn man te wonen”. Een jaar voor haar overlijden stelde ze een herziene dementieclausule op, waarin stond: “Ik wil gebruikmaken van het wettelijke recht om euthanasie op mij toe te passen, wanneer ik daar zelf de tijd voor rijp acht.”

Zeven weken voor haar overlijden werd de vrouw opgenomen in een verpleeghuis. De vervolgde arts heeft, in samenspraak met de echtgenoot van de vrouw, zelf besloten dat de dementerende vrouw euthanasie behoefde, zonder dit expliciet aan haar te vragen. Bij de uitvoering gaf ze de dementerende vrouw een kopje koffie met hierin een rustgevend slaapmiddel.

Toen de vrouw in een verlaagd bewustzijn was en amper reageerde op pijnprikkels, diende de arts een euthanasiemiddel toe. Tot schrik van de arts probeerde de patiënte bij het inspuiten van het dodelijk middel overeind te komen. Daarop hielp de familie van de vrouw geholpen om haar vast te houden en diende de arts snel de rest van het middel toe.

Volgens het OM handelde de arts naar eer en geweten en verdient ze geen straf. Wel vindt Justitie dat ze een gesprek had moeten voeren met de patiënt over haar doodswens. De arts zelf is van mening dat dit zinloos was, gezien het lijden en de wilsonbekwaamheid van de dementerende vrouw.

“Er is niet zorgvuldig vastgesteld dat er een consistent verlangen was naar euthanasie”, zegt moraaltheoloog Lambert Hendriks in een reactie. “In alle commentaren over deze rechtszaak is de conclusie dat het niet over euthanasie gaat, maar over moord. Als de rechter daarbij zegt niet anders te kunnen dan te concluderen dat dit het geval is, dan is het verbazingwekkend dat daar geen enkele vorm van straf aan wordt gekoppeld. Het is wel duidelijk dat iets niet gegaan is zoals het zou moeten. Daarbij teken ik vanzelfsprekend aan dat geen enkele vorm van euthanasie door de beugel kan.”

“Maar dit is nog schrijnender, omdat er geen gevolgen worden verbonden aan het niet respecteren van een zeer ruime euthanasiewet. Het opmerkelijkste van deze zaak is dat er wordt vastgesteld dat iemand onzorgvuldig gehandeld heeft, maar dat de goede bedoelingen van de arts eigenlijk alles goed maken van wat er objectief gezien fout is gegaan. In het dagelijks leven accepteer je ook niet dat er zo tegen omgaan met elkaar wordt aangekeken”, aldus de voorzitter van de Katholieke Stichting Medische Ethiek.

“Het gebruik van de term moord ligt gevoelig, maar het kan niet anders”, vindt prof. Theo Boer. “Er is geen ander woord voor een doding die de bewuste intentie is geweest van de dader en die niet had mogen gebeuren. Dan kom je automatisch op moord uit. Het is erg vervelend voor deze arts, maar juridisch gesproken is het een zuivere term”, zegt de hoogleraar ethiek van de gezondheidszorg aan de protestantse theologische universiteit Groningen.

“Ik denk dat het OM gelijk heeft in het vervolgen hiervan. Het laat zien met welk weeffout het parlement ons in 2001 heeft opgezadeld. De zinsnede dat een schriftelijke wilsverklaring in plaats kan treden van een mondelinge, had nooit op deze manier in de wet mogen komen. Het is dringend nodig dat de rechter hier nadere uitleg over geeft. Waarvan ik hoop dat die uitleg zegt: geen euthanasie bij mensen die niet weten wat er met hen gaande is.”

“Er is nu eindelijk, na een aantal twijfelachtige zaken die geseponeerd werden, een zaak bij de rechter”, stelt Diederik van Dijk, directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV). “We zien dat de afgelopen jaren de euthanasiewet in praktijk is uitgedijd. De wet is aanvankelijk bedoeld voor de meest ernstige gevallen. Inmiddels zien wij dat euthanasie wordt toegepast op volslagen weerloze mensen die geen enkel benul hebben dat zij een dodelijke injectie krijgen.”

“Dit hellend vlak vind ik beangstigend. Hiermee creëren wij in de samenleving een soort van doodscultuur. De huidige wet biedt te veel ruimte. Het zou goed zijn als de rechter wat meer scherpte geeft aan de wilsverklaring en aan datgene wat een arts moet proberen te bespreken.”