In de Nederlandse bisdommen klinkt veel voorzichtig enthousiasme over de ‘luisterfase’ van de ‘synode over synodaliteit’. Tegelijk klinkt hier en daar wat scepsis over de mate waarin de synode in de parochies leeft.
In de ‘luisterfase’ – officieel ‘consultatiefase’ – legt elk bisdom in de wereld zijn oor te luisteren bij mensen binnen en buiten de Kerk. De luisterfase maakt deel uit van de voorbereiding op de ‘synode over synodaliteit’, die in 2023 in Rome plaatsvindt. Katholiek Nieuwsblad maakte een ronde langs de zeven Nederlandse bisdommen:
De lockdown heeft bij het bisdom Breda voor oponthoud gezorgd. “Geloofsgesprekken willen we fysiek doen, omdat vragenlijsten of online bijeenkomsten niet per definitie leiden tot de diepere gesprekken van hart tot hart”, vertelt persvoorlichter Marc de Koning.
Echter, coördinator Marita Fennema vertelt dat voor de lockdown al een flink aantal gesprekken was gevoerd. “Ik heb al zo’n twintig verslagen binnen en verwacht er nog veel meer.”
De gesprekken vonden vaak in kleine groepen plaats van zes tot acht personen, tot maximaal twintig personen. Opvallend was de bijeenkomst van priester- en diakenopleiding Bovendonk waarbij iedere student één al dan niet gelovige persoon meebracht.
Veel tijd is er in het bisdom niet meer. De geloofsgesprekken moeten eind maart afgerond zijn. In april vinden negen regionale bijeenkomsten plaats, waarbij één van de vicarissen en de coördinatoren aanwezig zijn.
De sfeer tijdens de gesprekken is wat dubbel, zegt Fennema. “Enerzijds leeft bij sommigen wat frustratie en teleurstelling, een houding van: heeft het wel zin? Worden we wel gehoord?
Anderzijds doen mensen juist erg graag mee. Dat we de synode aankaarten, echt luisteren en veel ruimte geven om je te mogen uitspreken, heeft al iets heel positiefs gebracht. We moeten niets bereiken, maar mogen elkaar vertellen wat we nodig hebben voor ons geloof. Dat geeft energie. Uiteindelijk zijn deelnemers allemaal betrokken mensen met hart voor de Kerk.”
Fennema verwacht dat de gesprekken ook na de luisterfase doorgaan. Het bisdom startte eerder al met bijeenkomsten over de missionaire Kerk. “De luisterfase ligt in het verlengde hiervan. Als we zo blijven delen, blijven we elkaar voeden.”
In het bisdom Groningen-Leeuwarden loopt de pre-synodale luisterfase via twee lijnen. De eerste via de bestaande overlegstructuur van de Diocesane Pastorale Raad (DPR), die is uitgebreid met een aantal andere gremia. De tweede loopt via de parochies.
Vicaris Arjen Bultsma vertelt dat er drie plenaire bijeenkomsten van de DPR zijn geweest. Daarin werd vanuit een bijbelverhaal gemediteerd over de vragen over synodaliteit, waarna er uitwisseling en onderscheiding plaatsvond. “Het viel mij op dat er veel bereidheid was om naar elkaar te luisteren en zich echt uit te spreken. En, op een prettige toon.”
Hij denkt dat dit mede komt doordat de deelnemers bij de opening informeel zijn geïnformeerd over waar de pre-synode precies over gaat. “Daardoor zijn ze met elkaar en met het onderwerp vertrouwd gemaakt. Dat geeft ruimte.” De gespreksleiders speelden volgens Bultsma een belangrijke rol: “Zij zorgden voor veiligheid.”
“Hoeveel animo en tijd” er in de parochies voor de synodale weg is, kan hij niet zeggen. Het bisdom bood hen dezelfde methode aan als de DPR. “We zijn benieuwd naar de resultaten.”
Bultsma verwacht dat de bekende en gedeelde zorgen naar boven zullen komen: de plek van de Kerk in de samenleving, de krimp en het betrekken van jongeren bij de Kerk. “Maar in hoeverre de pre-synode ons diepere inzichten zal verschaffen, weet ik niet.”
Zeker zo interessant vindt hij echter “wat dit fenomeen met mensen doet. Het heeft namelijk te maken met een cultuuromslag. Hoe kijken we naar onze kerkgemeenschap? Hoe willen we die beleven? We zijn natuurlijk meer dan alleen een service-instituut voor doopsel en uitvaarten. Dit proces kan een andere weg openen.”
“Mensen lijken er niet echt warm voor te lopen”, zegt woordvoerder Matheu Bemelmans. Het bisdom hoopt op gesprekken op drie niveaus: lokaal, regionaal en in het bisdom als geheel. Van de parochies wordt verwacht dat ze eind april een verslag bij het bisdom inleveren van ongeveer één A4.
Bemelmans betwijfelt of alle parochies met iets zullen komen. “Pastoors en kerkbesturen lijken niet goed te weten wat ze er mee aan moeten”, ondanks een werkmap van het bisdom. “Natuurlijk mogen ze om hulp vragen, maar het blijft stil. Het leeft ook niet echt onder de parochianen.”
Een oorzaak ligt er volgens Bemelmans in “dat parochies hier in feite maar vier maanden voor hebben. En ze hebben al moeite genoeg om hun eigen programma te organiseren.” Ook de lockdown hielp niet: “We kunnen pas sinds kort weer bij elkaar komen.”
Hulpbisschop Everard de Jong wil nog in gesprek met provinciale instellingen als de politiek en de gezondheidszorg. “Maar door de drukke agenda van de hulpbisschop is dat tot nu toe nog niet gelukt.”
“Bisschop Gerard de Korte voert binnen verschillende gremia, zoals de priesterraad en de lekenraad, gesprekken over de thema’s van deze synode”, zegt woordvoerder Freek van Genugten. “We hebben ook een lezing georganiseerd met hoogleraar Myriam Wijlens – nauw betrokken bij het synodale proces in Rome – over synodaliteit. Deze lezing is ruim 1700 keer bekeken op YouTube en vormt voor veel parochies een gespreksstarter. Daarnaast hebben we een filmpje voor jongeren en grootouders, een teaser om hen uit te dagen het gesprek aan te gaan.
Samen met de Erasmusuniversiteit hebben we een dataverzamelingsinstrument gemaakt: daarin kunnen mensen de gespreksresultaten invoeren, waarna die wetenschappelijk geanalyseerd worden. Bij mijn weten zijn wij het enige bisdom dat op deze integrale manier de uitkomsten van de gesprekken ophaalt.
Onze bisschop benut iedere kans om aandacht te vragen voor de synode en stelt zich daarbij zo breed mogelijk op: in de gremia zitten vertegenwoordigers van bepaalde groepen, maar we vinden het ook belangrijk om de parochies en individuele gelovigen te betrekken. Ook buiten de gebaande structuren proberen we mensen te raadplegen, dat is niet makkelijk. Via regionale media proberen we bijvoorbeeld mensen die verder van het parochieleven staan te bereiken.”
“We hebben een lange lijst van groepen waarmee we gesprekken hebben gevoerd of die nog op de planning staan”, zegt woordvoerder Roland Enthoven. “Het metropolitaan kapittel, de priesterraad, religieuzen, diakens, emeriti, jonge echtparen, oecumenische instanties en er zijn twee bijeenkomsten met jongeren.
Parochies hebben we materiaal aangereikt om mee aan de slag te gaan. De consultatiefase heeft in de parochies wel de nodige vertraging opgelopen door corona, maar sinds februari zijn vrijwel alle parochies er echt mee van start gegaan. De meeste verspreiden de thema’s vieren, missie en dialoog over verschillende bijeenkomsten. Op onze oproep om breder te kijken dan alleen de eigen gemeenschap hebben de parochies welwillend gereageerd: ze willen graag hun horizon verbreden.
Sommigen komen, los van wat ze in het uiteindelijke verslag zullen zetten, nu al tot conclusies waarmee ze buiten het synodale proces om al aan de slag kunnen, bijvoorbeeld manieren om mensen opnieuw bij de Kerk te betrekken. Deze ‘bijvangst’ levert nieuwe inzichten en nieuw enthousiasme op.”
“Deze maand vinden er veel bijeenkomsten plaats in de parochies en op dekenaal niveau”, zegt woordvoerster Corine van der Loos. “Bijna alle gremia, zoals de priesterraad en het jongerenplatform, zijn geraadpleegd. Er zijn ook een aantal bijeenkomsten geweest die organisaties op eigen initiatief hebben georganiseerd: het netwerk Vrouw in onze Kerk heeft bijvoorbeeld vrouwen uitgenodigd om in het kader van de consultatiefase te komen praten. En er was een bijeenkomst met bestuursleden van parochiële caritasinstellingen.
Het blijft wel een uitdaging om ervoor te zorgen dat de migrantengemeenschappen en migrantenkerken gehoord worden. Dat hebben we in mijn optiek niet optimaal aangepakt: we moeten kijken hoe we die meer kunnen betrekken.
Over het algemeen horen we dat het spreken en luisteren in de consultatiefase zeer gewaardeerd wordt. Gesprekken worden vaak als pittig ervaren omdat er bij sommige mensen oud zeer naar boven komt, maar zij ervaren het als helend dat ze hun verhaal kunnen doen. We stimuleren parochies om te blijven luisteren, ook als de consultatie afgelopen is. Sommige mensen zijn sceptisch over wat er uiteindelijk in Rome terechtkomt. Wat het uiteindelijk oplevert voor de Kerk, moeten we samen gaan ontdekken.
Ik heb ook de indruk dat dit als een goed moment ervaren wordt om over de thema’s van de synode te spreken. Samen gemeenschap zijn vindt veel weerklank: we ontdekken nu hoe belangrijk dat is.”
Woordvoerder Daphne van Roosendaal verwijst desgevraagd door naar de site van het bisdom. Daar is te lezen dat het bisdom de gesprekken organiseert “via het netwerk dat de Kerk is”. Op deze wijze “kunnen veel mensen betrokken worden”.
Er zijn verschillende activiteiten gestart in het kader van de synode. Via de Diocesane Caritas Instelling (DCI) zijn bijvoorbeeld bijeenkomsten gehouden waarvoor caritasinstellingen en diaconale werkgroepen zijn uitgenodigd. Ook wordt het netwerk van het bisdom aangesproken via de bisschoppelijk gedelegeerden die contacten hebben met scholen, oecumenische partners en geestelijk verzorgers.
Bisschop Hans van den Hende neemt actief deel aan de gesprekken. Zo was hij bij een ontmoeting met studenten van het toeleidingsprogramma voor het parochiepastoraat in het bisdom. Ook ging de bisschop in gesprek met jongeren over de vragen van de synode en gaf hij een inleiding over synodaliteit voor de Katholieke Vereniging voor Oecumene.
