De coronacrisis heeft op allerlei vlakken een grote impact op de Nederlandse katholieke parochies, blijkt uit een rondgang van Katholiek Nieuwsblad langs 21 pastoors in de zeven bisdommen. Het gewone parochieleven valt voor een stuk weg, constateren ze, en de crisis versnelt ontkerkelijking. 

Naast de gestage afname van het aantal reguliere kerkgangers, zien verschillende priesters dat vooral randkerkelijken wegblijven. Ook lijkt een jaar na de invoering van de eerste ingrijpende kerkelijke coronamaatregelen het aantal doopsels, huwelijken, communies en uitvaarten in parochies te dalen.

Klap voor randkerkelijken 

Een meerderheid van de ondervraagde priesters ziet dat het dunne lijntje dat randkerkelijken hebben met de Kerk, nu gemakkelijker wegvalt. “Die hele trouwe kerkgangers komen wel”, zegt een pastoor uit het aartsbisdom Utrecht. “Maar al die mensen die minder binding hebben, missen we. En dat geldt ook voor de gezinnen en de kinderen.”

Een priester uit het bisdom Rotterdam ziet een groep parochianen die blijft komen en een zeker commitment toont. “Maar die mensen die voor corona aan de rand van de parochie stonden, ben je nu helemaal kwijt.”

Minder doopsels, communies en huwelijken 

Daarnaast blijkt steeds weer uit de verhalen van de ondervraagde pastoors dat corona een zware wissel trekt op de sacramenten. Dat wil zeggen: minder eerste communies, minder vormsels, minder huwelijkssluitingen en zelfs minder ziekenzalvingen en uitvaarten.

Zo constateert een priester uit het bisdom Groningen-Leeuwarden dat catecheseactiviteiten zoals de voorbereiding op de eerste communie en het vormsel bijna vollledig weggevallen zijn. “Deze activiteiten kunnen nu niet plaatsvinden. Ze leverden juist een positieve bijdrage aan de parochie. Daar lopen we het meest tegenaan.”

Volgens een pastoor uit Limburg valt door corona het gewone parochieleven voor een stuk weg. Doopsels en huwelijken vinden momenteel geen doorgang in zijn parochie. “Een kindje dopen is geen probleem”, legt hij uit. “Maar het gaat altijd samen met een familiefeest, wat nu niet mogelijk is. Dat zie je ook terug bij huwelijken, die zijn allemaal verschoven naar de tijd vanaf mei dit jaar, in de hoop dat het dan wel kan.”

Ook elders in het land worden huwelijken en doopsels vooruit geschoven omdat er geen familie bij kan zijn. “Je hoopt dat ze na een tijdje weer aanhaken”, zegt een priester uit het bisdom Breda, “maar daar is geen garantie op.”

Direct naar het crematorium

Sommige priesters hebben het idee dat momenteel de kerkelijke uitvaartcultuur verandert. Mensen gaan gemakkelijker zonder kerkelijke viering naar crematoria, waardoor er minder uitvaarten zijn dan gewoonlijk.

Volgens een pastoor komt dit mogelijk doordat mensen omwille van de coronamaatregelen na een begrafenis geen kopje koffie kunnen drinken in de kerk of een parochieruimte. Bij uitvaartondernemers mag dit wel. “Mensen die vroeger naar de kerk zouden zijn gekomen, doen dit nu niet.”

Snellere ontkerkelijking 

Dat corona de ontkerkelijking lijkt te versnellen, werd al snel duidelijk. In september vorig jaar, zes maanden na de lockdown van maart, bleek het aantal kerkgangers in Nederlandse parochies als gevolg van de coronacrisis met een kwart te zijn afgenomen.

Bijna zes maanden later zet deze negatieve trend door, merkt een priester uit het bisdom Haarlem-Amsterdam. In zijn parochie is behalve de vieringen vrijwel alles stilgevallen.

“Van sommige parochianen hoor je helemaal niets meer. Die zijn we allemaal kwijt. Op een gegeven moment went het om niet naar de kerk te gaan. De Kerk heeft enorme schade opgelopen door het misbruikschandaal, nu komt dit er nog bovenop.”

Een pastoor uit het bisdom Roermond ziet nu zo’n vijftien tot twintig procent minder mensen in zijn kerken. “We zijn wat dat betreft de Kerk geworden van 2030.”

Afscheid nemen van koren 

Ook koren hebben te lijden onder corona. Sinds de invoering van de kerkelijke maatregelen mag tijdens vieringen alleen gezongen worden door een cantor of enkele zangers.

“Voor koren is het een enorme uitdaging, ze houden elkaar via online contacten op de been. Maar je hoort toch mensen zeggen: ‘Van mij hoeft het straks niet meer’, ook omdat ze op leeftijd zijn”, zegt een priester uit het bisdom Haarlem-Amsterdam.

Hoop voor de toekomst

Bijna alle ondervraagde pastoors denken dat de Kerk in Nederland er na corona anders uit zal zien. Parochies zullen het met minder kerkgangers moeten doen, en waarschijnlijk ook met minder vrijwilligers en koren. Daarnaast verwachten sommige priesters dat de livestreams van de vieringen in de toekomst een belangrijke rol zullen blijven spelen.

Toch beschouwen sommige priesters de ontwikkelingen niet uitsluitend als negatief. “Een gevolg kan zijn dat je vooral de meest gemotiveerde kerkgangers terugkrijgt”, aldus een pastoor uit het bisdom Haarlem-Amsterdam. “Mensen die dus minder uit gewoonte komen, om het positief te formuleren.”

Kansen voor de Kerk

De coronacrisis biedt ook kansen voor de Kerk, denkt een priester uit het aartsbisdom Utrecht. Hij vindt dat de Kerk nieuwe wegen moet zoeken om mensen te bereiken. “Veel wegen zijn afgesloten, maar die zijn versleten en vaak begaan. Deze lockdown heeft de Kerk en onze parochie wakkergeschud om op een andere manier contact te zoeken met mensen.”

Een priester uit Limburg merkt dat er meer belangstelling of openheid is voor de feitelijke boodschap van de Kerk. Hij denkt dat de Kerk zichzelf in dit opzicht “opnieuw kan uitvinden”.

Overigens hakt de coronacrisis er ook in financieel opzicht erin, bleek al in mei 2020 uit onderzoek van Katholiek Nieuwsblad. Bijna een jaar later is de situatie nauwelijks verbeterd, blijkt uit de reactie van veel ondervraagde priesters.

Katholiek Nieuwsblad publiceert vandaag een uitgebreide thema-editie over de staat van de Kerk in Nederland na een jaar corona. Koop de editie in onze webwinkel of neem een (proef)abonnement.