Kerksluiting leidt vaak tot kerkverlating, zo constateert praktisch theoloog en wetenschapper Henk de Roest. Hij pleit voor een andere kijk op parochiefusies. “Je moet iets behouden op de plek waar je wortels liggen.”
Als wetenschapper voor de Protestantste Theologische Universiteit (PThU) is Henk de Roest (60) al jaren bezig met het onderzoeken van de maatschappelijke betekenis van lokale kerken en de vitaliteit van bestaande christelijke geloofsgemeenschappen. De processen rondom kerksluitingen zijn daarbij een interessante ontwikkelingen die hij als wetenschapper nauwgezet probeert te volgen.
De Roest probeert door middel van onderzoek de kerken van meer informatie te voorzien. Een van de boeken die hij over dit onderwerp heeft geschreven is het handboek Meer dan hout en steen. In dit boek, dat hij schreef met Harry Bisseling van het Aartsbisdom Utrecht en Peet Valstar van de Protestantse Kerk, geeft hij concrete tips geeft aan kerkbestuurders om het proces van kerksluiting beter te begeleiden.
“Het handboek was meer dan nodig”, vertelt De Roest. Bij de start van zijn onderzoek ontdekte hij, tot zijn verbazing, dat er nog heel weinig geschreven is over kerksluitingen. Ook zag hij hoeveel christenen in geloofsgemeenschappen behoefte hebben aan informatie om hun gemeenschap levend te houden na een kerksluiting: “Ik zag dat er onzekerheid was bij gelovigen. Een angst dat hun gemeenschap na een kerksluiting uit elkaar zou vallen. Helaas zag ik ook dat dit in veel gevallen uiteindelijk waarheid is geworden.”
Maar hoe is dat fenomeen te verklaren? Dat veel geloofsgemeenschappen na het sluiten van een kerkgebouw uiteenvallen en dat veel gelovigen uiteindelijk besloten om de kerk verlaten? “Het begint bij slechte begeleiding”, onderstreept De Roest. “Veel staat of valt met de begeleiding van het kerkbestuur tijdens de periode dat een kerk moet sluiten”.
“Sommigen proberen het bij een nieuwe kerk, maar uit de praktijk blijkt dat veel mensen uiteindelijk afhaken”
Tweet dit!
In wetenschappelijk onderzoek ziet hij dat kerksluitingen die niet zijn goed begeleid uiteindelijk zullen resulteren in kerkverlating. De Roest: “Nadat een kerk is gesloten zijn veel gelovigen bezig met de vraag: waar kan ik nu terecht? Sommigen proberen het bij de nieuwe kerk waarmee ze zijn gefuseerd, anderen gaan ‘shoppen’ bij andere kerken. Toch houdt dit niet stand: uit de praktijk blijkt dat veel mensen uiteindelijk afhaken.”
Het blijft daarom volgens De Roest belangrijk dat de Kerk mensen ondersteunt tijdens de transitie en er moeite voor doet om ze thuis te laten voelen in een nieuwe gemeenschap. Volgens De Roest verlaten veel mensen de Kerk omdat ze geen aansluiting kunnen vinden bij een nieuwe gemeenschap: “Je ziet dit overal terug. Kerkverlating is het gevolg van dat mensen een vast patroon hebben opgegeven. Een patroon dat tientallen jaren, soms het merendeel van hun leven, heeft geduurd. Het is gewoon lastig om opnieuw te beginnen in een nieuwe gemeenschap en om allemaal nieuwe contacten te maken.”
Net als veel andere experts, verwacht ook Henk de Roest dat er in de toekomst steeds meer kerksluitingen zullen plaatsvinden. Door krimp hebben veel parochies al moeten fuseren en in de toekomst zal het aantal kerkfusies exponentieel stijgen.
Toch pleit Henk de Roest om het proces van fuseren zo lang mogelijk uit te stellen. Volgens hem is het heel belangrijk om als kerk in een dorp te blijven: “Je moet niet gaan denken in minder kerken, maar juist in meer. Je moet iets behouden op de plek waar je wortels liggen en dicht bij de plek blijven waar je bent begonnen.”
Volgens De Roest is dit principe van ‘geworteld-zijn’ niet alleen iets wat hij regelmatig tegenkomt in wetenschappelijke artikelen, maar is het ook een Bijbels principe dat teruggaat dat de vroege Kerk. “In Efeze waren er verschillende kleine kerken in de buurt van waar christenen woonden. Het principe hierbij was dat de kerken altijd actief bleven op de plek waar ze waren begonnen en dat ze klein bleven. Na twintig mensen begon er weer ergens anders een nieuwe kerk.”
“Je moet niet gaan denken in minder kerken, maar juist in meer”
Tweet dit!
Deze kleine gemeenschappen zijn voor De Roest ook weer bewijs dat kerken niet groot hoeven te zijn. Vaak ziet hij dat kerken gericht zijn op groei, terwijl kleine kerken soms veel waardevoller kunnen zijn voor een buurt of een dorp vanwege de hechte gemeenschap.
Toch ziet De Roest ook de financiële problemen waar veel kerken mee worstelen, en begrijpt hij dat veel kerken niet meer kunnen blijven op de plek waar ze zijn begonnen. In deze gevallen wil De Roest adviseren om vooral veel aandacht te besteden aan het afscheid van een kerkgebouw. In het handboek Meer dan hout en steen beschrijft hij dat gelovigen vaak behoefte hebben aan speciaal moment om hun herinnering voor het gebouw uit te spreken en er afscheid van te nemen.
Volgens de Roest gaat het erom dat er taal wordt gegeven aan wat mensen met de sluiting van een kerkgebouw verliezen. In veel gevallen ziet hij dat het parochiebestuur de kerksluiting zo zakelijk mogelijk wil laten verlopen om een emotioneel proces te voorkomen. Maar dit werkt niet, betoogt hij. Tijdens gesprekken die De Roest heeft met mensen die een kerksluiting proberen te begeleiden geeft hij daarom altijd één belangrijk advies: “Probeer te ontdekken wat gelovigen belangrijk vonden aan het oude kerkgebouw en probeer deze waarden ook een plek te geven in het nieuwe gebouw.”
Ondanks de negatieve geluiden over kerksluiting is De Roest hoopvol over de geloofsgemeenschappen die er nu zijn. Het feit dat sommige gemeenschappen steeds kleiner én ouder worden kan volgens hem ook juist positief worden bekeken: “Je hoeft eigenlijk niet te klagen over het feit dat er geen jongeren in de kerk komen. Een kleine kerk die alleen uit ouderen bestaat, kan een hele vitale gemeenschap zijn die aandacht heeft voor de ouderen in een dorp. Juist in deze samenleving waar er steeds meer eenzame ouderen zijn, kan de Kerk enorm van betekenis zijn.”
Dit interview maakt deel uit van het langlopende onderzoek van KN naar de gevolgen van kerksluiting in kleine gemeenten, en kwam mede tot stand met steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Zie ook: KN.nl/onderzoek.
Op vrijdag 3 januari 2020 publiceert Katholiek Nieuwsblad een themanummer rondom dit onderzoek.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
