Paus Franciscus ondertekende zaterdag zijn nieuwe sociale encycliek Fratelli Tutti. Op verzoek van Katholiek Nieuwsblad lazen bisschop Gerard de Korte, theologe Ellen Van Stichel en jezuïet Nikolaas Sintobin de encycliek.
Mgr. Gerard de Korte is bisschop van Den Bosch en referent voor Kerk en samenleving namens de Nederlandse bisschoppen. Hij had een streepje voor, en kreeg de zondag gepubliceerde tekst al op vrijdag vanuit Rome te lezen. Hem valt op dat Fratelli Tutti een samenvatting lijkt te zijn van thema’s die de paus al sinds het begin van zijn pontificaat aansnijdt.
“Belangrijk vindt hij dat je de onverschilligheid achter je laat, net als de Barmhartige Samaritaan. De wereld lijkt op deze parabel, er zijn groepen die gewond aan de kant van de weg liggen, zoals migranten en armen. De paus benadrukt dat wij zijn geroepen om Jezus te volgen en naasten te worden van deze mensen, broeders en zusters te worden als één mensenfamilie”, zegt mgr. De Korte.
“De paus”, vervolgt hij, “is geen politicus, maar een moreel leider. Politici ervaren heel wat moeite met het toepassen van de idealen van de paus, er bestaat bijvoorbeeld populisme, nationalisme. De paus gaat uit van het katholiek sociaal denken, dat al begon met de encycliek Rerum Novarum uit 1891. Franciscus dit denken actualiseren naar thema’s die nu spelen, zoals migratie, Covid, de ecologische crisis en de interreligieuze dialoog.”
“Hierbij houdt hij een spiegel voor aan de rijke landen, hij is kritisch. Deze landen worden aangesproken om nhun gedrag en politieke keuzes te verantwoorden ten opzichte van hun medebroeders en -zusters in de wereld.”
Ook Franciscus’ houding ten opzichte van de oecumene en interreligieuze dialoog valt op. Hij sluit af met twee gebeden, waarvan het een ook door moslims, en het ander ook door niet-katholieke christenen kan worden gebeden. “Franciscus wil de spirituele krachten die er in de wereld zijn bundelen om de grote uitdagingen waarvoor wij staan gezamenlijk te tackelen”, aldus De Korte.
“De islam is een grote wereldspeler. Door die erbij te betrekken, ontkrachten wij onze missie om Christus als Redder te verkondigen niet, maar spreken wij alle mensen van goede wil aan. Dit zijn twee lijnen die de Kerk al volgt sinds Nostra Aetate van het Tweede Vaticaanse Concilie.”
“Paus Franciscus wil de spirituele krachten bundelen om de grote uitdagingen waarvoor wij staan gezamenlijk te tackelen”
Tweet dit!
Theologe Ellen Van Stichel is verbonden aan de KU Leuven, waar zij onder meer het Centrum voor de Studie van het Katholieke Sociale Denken leidt. Ook zij ziet op het eerste zicht niet zozeer nieuwe thema’s in Fratelli Tutti, maar eerder een verdieping van de sociale leer van de Kerk. Binnen het katholiek sociaal denken is er altijd discussie, legt ze uit: verschillende pausen leggen de nadruk op verschillende zaken.
Zo ontstaat een slingerbeweging, ziet ze. “De discussies rond de sociale leer gaan bijvoorbeeld over de vraag hoe privé -eigendom zich verhoudt tot de universele bestemming van goederen. Franciscus zegt nu wat Paulus VI ook al zei, namelijk dat we niet moeten delen vanuit wat we over hebben, maar vanuit waar de ander recht op heeft.”
“Benedictus XVI sprak eerder al over de publieke rol van de Kerk, maar beklemtoonde hierin meer de liefdadigheid. Terwijl Franciscus net de rol van broederlijkheid bij de opbouw van de rechtvaardige samenleving benadrukt. Dat is ook mijn onderzoeksgebied, de publieke rol van liefde. Mag de liefde die de Kerk predikt ook leiden tot politieke inzet voor rechtvaardigheid? Zonder liefde kun je samenleven, maar ben je geen samenleving. Franciscus noemt de aarde ons gezamenlijk huis en roept ons op tot broederlijkheid, ook op politiek gebied”, zegt Van Stichel.
Een aantal nieuwe accenten viel Van Stichel op. Zo werden populisme en neoliberalisme niet eerder genoemd in een encycliek. Ook stelt de paus een “kritische vraag rond de traditie van de ‘rechtvaardige oorlog’”, en herhaalt hij zijn oppositie tegen de doodstraf.
Ook het coronavirus wordt genoemd, maar, zegt Van Stichel, slechts eenmaal, naast twee andere ‘virussen’: het radicale individualisme en racisme.
Tot slot zijn nieuwigheden binnen de encycliek volgens de theologe dat de interreligieuze dialoog zo naar voren komt en dat er veel wordt verwezen naar lokale bisschoppenconferenties. Dit past volgens haar in Franciscus’ eigen toon en stijl: hij streeft naar meer decentralisatie binnen de Kerk.
Volgens Van Stichel moet Fratelli Tutti gelezen worden in samenhang met twee andere documenten, om de hele boodschap van paus Franciscus te begrijpen. “Het gaat om een voortzetting van de vernieuwing die hij met de exhortatie Evangelii Gaudium en de encycliek Laudato Si’ heeft ingezet.”
“Franciscus noemt de aarde ons gezamenlijk huis en roept ons op tot broederlijkheid, ook op politiek gebied”
Tweet dit!
Paus Franciscus is ook jezuïet. Zijn ordegenoot Nikolaas Sintobin ziet typische elementen uit de jezuïetenspiritualiteit terugkeren in Fratelli Tutti.
“Typisch voor het ignatiaanse bijbelgebed is bijvoorbeeld de aandacht voor de concrete context waarin een bijbelverhaal zich afspeelt: plaats, omgeving, geuren, kleuren enzovoort. Dit laat het verhaal sterker tot leven komen, de boodschap wordt zo tastbaar en concreet, meer levensecht”, legt Sintobin uit.
“Diezelfde spirituele pedagogiek vind je in deze tekst. De paus beschrijft er uitvoerig de Covid-pandemie, de gevolgen van de digitale transitie, de vluchtelingenproblematiek, de almaar sterker worden invloed van economische dynamieken en, uiteraard, ook de milieucrisis. Rechtstreeks gevolg is dat deze leerstellige tekst erg dicht bij de concrete ervaring van de lezer komt en deze ook daadwerkelijk kan bevragen.”
“De paus neemt de lezer serieus door de facto een beroep te doen op diens persoonlijk onderscheidingsvermogen”
Tweet dit!
Ook valt Sintobin de aandacht voor inculturatie op. “Typisch voor de jezuïeten: in ons pastoraat streven we er bewust naar om de boodschap van het Evangelie uit te drukken en vorm te geven met elementen die ontleend zijn aan de concrete cultuur waarin ze verkondigd wordt”.
“Dit lijkt me het meest bijzondere aan deze tekst. Franciscus richt zich tot een cultuur die op heel wat plaatsen geseculariseerd is, multireligieus en geglobaliseerd. Zonder afbreuk te doen aan zijn christelijke, katholieke inspiratie, schrijft hij deze encycliek voor alle ‘mensen van goede wil’. Regelmatig vernoemt hij de andere godsdiensten en ook de agnosten en atheïsten. Groot-imam Al-Tayeb van de Al-Azhar, een van de grootste autoriteiten in de moslimwereld, wordt vijf keer genoemd.” aldus Sintobin.
De aandacht voor en respect van de hedendaagse cultuur maken volgens hem van Fratelli Tutti “een dialoogtekst waarmee de lezer op zijn beurt in dialoog kan treden”.
Bijzonder vindt hij dat het woord ‘onderscheiding’, een belangrijk begrip uit de jezuïetenspiritualiteit, niet gebruikt wordt, maar wel verondersteld lijkt te worden.
“Het is opvallend hoe Franciscus in deze tekst omgaat met de talrijke verschillen en tegenstellingen die onze cultuur, in al haar complexiteit, kenmerken. Hij ziet ze niet als een probleem dat uit de weg moet worden geholpen, maar als bron van creativiteit en dus van groei en vooruitgang.”
“De paus is wars van zwart-wit-tegenstellingen. Hij nodigt uit steeds weer voor- én nadelen te overwegen, en ook om de eigen traditie te durven laten bevragen. In vertrouwen, zonder angst. Ook hier neemt de paus de lezer serieus, door de facto een beroep te doen op het persoonlijk vermogen tot onderscheiding.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
