Claims van een Duitse onderzoeker dat een nieuw gevonden Vaticaans document aantoont dat Pius XII een foute rol speelde in de oorlog, zijn op zijn minst twijfelachtig, zeggen verschillende onderzoekers.
Hoogleraar kerkgeschiedenis en priester Hubert Wolf van de Universiteit van Münster bracht met zijn team enkele dagen door met de documenten over Pius XII uit de Apostolische Archieven. Het Pius XII-archief ging na jaren voorbereiding op 2 maart open, maar moest een week later vanwege het coronavirus weer dicht.
In een interview met Die Zeit zei Wolf eind april bewijs te hebben gevonden dat Pius XII vanuit verschillende bronnen wist van massale moordpartijen op, en vernietigingskampen voor Joden in het bezette Polen. Gevraagd om een Joods rapport hierover te bevestigen, zou het Vaticaan dit in september 1942 tegenover Amerikaanse diplomaten echter ontkend hebben, stelt hij.
Aanleiding voor de ontkenning was volgens Wolf een memo van een medewerker van het Staatssecretariaat, mgr. Angelo Dell’Acqua. Deze zou volgens Wolf hebben gewaarschuwd om dit rapport niet te geloven omdat Joden “gemakkelijk overdrijven”.
Wolf sprak van “een sleuteldocument”, dat niet in een elfdelige boekenreeks met documenten over Pius’ ponficaat zou zijn opgenomen “omdat het duidelijk antisemitisch is en achtergrondinformatie geeft over waarom Pius XII zich niet uitsprak tegen de Holocaust”.
De prominente Poolse kerkhistoricus Jan Zaryn zet in gesprek met CNS vraagtekens bij Wolfs verhaal. Als een belangrijke ontdekking is gedaan, “moeten we de waarheid kalm onder ogen zien”, zei hij.
Zelf maakte hij echter nog nooit mee “dat elf delen materiaal, in de loop van twintig jaar gepubliceerd, plots worden herroepen door een enkel document, gevonden na een paar dagen onderzoek”.
Volgens Zaryn wisten zowel de paus als de geallieerde regeringen eind 1942 van de Holocaust. In zijn kersttoespraak van dat jaar “veroordeelde Pius XII de massamoorden”.
Hij deed “in zijn eigen taal en noemde de Duitsers en de Joden niet bij naam, maar de boodschap werd door het Derde Rijk gecensureerd omdat het duidelijk was waar de paus naar verwees”.
In 1943 bezetten de Duitsers Italië en Rome en was het “duidelijk dat een publieke veroordeling enkel het gevaar zou vergroten dat het Vaticaan zelf zou worden ingenomen, wat de redding van Joden zou compromitteren. Dit wordt door talrijke documenten bevestigd”.
De directeur van het Duits Historisch Instituut in Rome waarschuwde tegen “sensationele berichten”. Alle historisch materiaal, zo zei hij, moet worden “vergeleken, gecheckt en gewogen om ons ervan te verzekeren dat nieuwe kennis bruikbaar is”.
De Amerikaanse hoogleraar rechten Ronald Rychlak schreef eerder een boek over de kwestie Pius XII. Hij vindt dat Wolfs redenering de toets van de historische kritiek niet kan doorstaan.
De VS probeerden zoals gezegd in september 1942 het Joodse rapport over het bestaan van vernietigingskampen bij het Vaticaan te verifiëren.
Dat antwoordde volgens Rychlak dat het die informatie niet kon bevestigen, maar dat het wel wist dat nazitroepen wandaden begingen. Het voegde toe dat “de Heilige Stoel iedere mogelijkheid die zich aandient, aangrijpt om het lijden te verzachten”.
Volgens Rychlak stamde de Vaticaanse praktijk om ieder rapport nauwkeurig te willen bevestigen uit de Eerste Wereldoorlog, “toen er vaak valse verhalen over gruwelijkheden in omloop werden gebracht”.
De Duitse journalist Michael Hesemann bezocht de Vaticaanse Pius XII-archieven begint maart ook. Hij stelt dat Wolf noch de betekenis, noch het belang van het gevonden memo begrijpt.
Wolf ziet er volgens Hesemann bewijs in “voor het antisemitisme van het Vaticaan tijdens het pontificaat van Pius XII”.
Hijzelf vindt dat het memo slechts waarschuwt om geen voorbarige conclusies te trekken maar alle informatie uit het rapport te verifiëren. De door Wolf gewraakte passage in Dell’Acqua’s memo luidde volgens de journalist: “omdat overdrijvingen gemakkelijk gebeuren, ook onder Joden”.
“Geen enkele regering in de wereld zou op basis van een enkel rapport handelen, maar wachten op een onafhankelijke verificatie – dat was de reden waarom president Roosevelt er het Vaticaan überhaupt naar vroeg”, aldus Hesemann.
Het pauselijk beleid veranderde ook niet door Dell’Acqua’s memo, stelt Hesemann. Het is “de herinnering van één man om te vertrouwen en te verifiëren en niets meer”.
Dat is volgens hem ook de reden dat het niet in de elf gepubliceerde delen met archiefmateriaal was opgenomen: “Niet vanwege een Vaticaanse doofpotoperatie, maar omdat het irrelevant is.”
Volgens Rychlak erkenden bisschoppen en journalisten al tijdens de Tweede Wereldoorlog het belang dat Pius XII hechtte aan verzet tegen de nazi’s.
“Ondanks dit alles wil Wolf ons doen geloven dat Pius zijn mening niet kenbaar maakte vanwege een kort schrijven van een laaggeplaatste medewerker”: een aanname die volgens Rychlak “belachelijk” is.
Bronnen: Catholic News Service, Catholic News Agency
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
