De Russische ambassadeur bij de Heilige Stoel heeft een officiële klacht ingediend over recente opmerkingen van paus Franciscus over de oorlog in Oekraïne. In een interview stelde hij dat vooral Russische minderheden wreedheden begaan op het slagveld.

Afgelopen maandag publiceerde America Magazine een interview met paus Franciscus, waarin de paus niet alleen vragen beantwoordde over de Kerk in de Verenigde Staten, maar ook uitlegde hoe hij zijn standpunt over de oorlog in Oekraïne ziet.

‘Niemand beledigen’

Daarin wees hij de kritiek dat hij de Russische inval niet expliciet genoeg veroordeeld heeft, van de hand door uit te leggen dat het “duidelijk” is dat de Russische staat de agressor is. De paus houdt het soms bij algemene bewoordingen “om niemand te beledigen”, zodat een rol als onderhandelaar een optie blijft.

Daarbij vindt hij het “niet nodig” om de Russische president Vladimir Poetin bij zijn naam te noemen. “Iedereen kent mijn standpunt, met of zonder Poetin”, legde de paus uit. “Daarvoor is het niet nodig om zijn naam te noemen.”

Russische minderheden

Het mag duidelijk zijn dat de Oekraïeners een “gemarteld volk” zijn, aldus de paus. “Als ik over Oekraïne spreek, spreek ik over wreedheid.” De militairen die zich het wreedst gedragen, zijn volgens de paus over het algemeen troepen “die wel uit Rusland komen, maar de Russische traditie niet aanhangen, zoals de Tsjetsjenen en de Boerjaten.”

De Tsjetsjenen zijn een islamitisch volk uit de Kaukasus, de boeddhistische Boerjaten een Siberische minderheid. Wat de paus met de “Russische traditie” bedoelde, legde hij niet uit; vermoedelijk doelde hij daarmee op etnische, oosters-orthodoxe Russen, die bijna zeventig procent van de bevolking vormen.

‘Verontwaardiging’

Paus Franciscus’ opmerking bleek tegen het zere been van de Russische ambassade bij de Heilige Stoel. Ambassadeur Aleksandr Avdeev heeft maandag bij het Vaticaan een officiële klacht ingediend. “Ik heb mijn verontwaardiging geuit over de insinuaties van de paus en kenbaar gemaakt dat niets de eenheid van het multiculturele Russische volk kan schaden”, verklaar Avdeev tegenover het Russische persbureau RIA Novosti.

Aleksei Tsydenov, de president van de autonome republiek Boerjatië, heeft de opmerkingen van de paus “op z’n zachtst gezegd eigenaardig” genoemd, aldus RIA Novosti. Minderheidsregio’s als Boerjatië zijn bovenmatig doelwit van Russische mobilisatieoperaties.

Waarom paus Franciscus terughoudend is in het benoemen van Poetin als agressor, maar tegelijkertijd wel benoemt welke minderheden de meeste gruwelen zouden aanrichten op het slagveld, is moeilijk te zeggen. Een mogelijke verklaring is dat hij de banden met de Russisch-orthodoxe Kerk, sterk voorstander van de oorlog in Oekraïne, niet helemaal door wil snijden. De Russische patriarch Kirill en paus Franciscus hebben elkaar sinds het uitbreken van de oorlog één keer via een videoverbinding gesproken.

‘Meer herder dan ideoloog’

Naast de oorlog in Oekraïne was ook de situatie van de katholieke Kerk in de Verenigde Staten een gespreksonderwerp. Op de vraag hoe de Amerikaanse bisschoppenconferentie, die volgens een enquête uit 2021 laag in aanzien staat bij de gelovigen, zijn morele voortrekkersrol kan terugwinnen, antwoordde de paus: “Jezus stelde geen bisschoppenconferenties aan, maar bisschoppen. Een bisschop is de herder van zijn volk. Een goede bisschop is meer herder dan ideoloog.”

Afro-Amerikaanse katholieken blijken de Kerk in groten getale te verlaten omdat ze racisme en onverschilligheid daarover ervaren. Volgens paus Franciscus is “pastorale volwassenwording” nodig om die ontwikkeling tegen te gaan; een proces dat tijd nodig heeft. “Ik ben me bewust van hun lijden. Racisme is een onacceptabele zonde tegen God. Geestelijken en leken moeten blijven strijden om racisme uit te roeien.”

Paus Franciscus kreeg ook de vraag of de Amerikaanse bisschoppenconferentie de strijd tegen abortus tot hun topprioriteit in het publieke maatschappelijke debat moeten maken. Daarop antwoordde de paus dat de bisschoppenconferentie zich op de eerste plaats op bestuurlijke en administratieve taken moet richten. “De bisschoppenconferentie is er om vergaderingen en dergelijke te organiseren, wat belangrijke taken zijn”, aldus de paus. “Het herderlijke moet aan de individuele bisschoppen worden overgelaten.”