Volgens de Duitse historicus Michael Feldkamp bewijzen nieuwe documenten uit de Vaticaanse archieven dat paus Pius XII minstens 15.000 Joden redde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarmee komt het verwijt dat de paus zou hebben gezwegen over de Holocaust, op losse schroeven te staan: “Het kan nu als verstandig worden beschouwd, gezien het feit dat hij mensen in geheime schuilplaatsen onderbracht.”
Ook blijkt uit de archieven dat Eugenio Pacelli – die van 1939 tot zijn overlijden in 1958 paus was – al vroeg van de Holocaust afwist. In maart 1942 – twee maanden na de Wannsee-conferentie – stuurde de paus al een boodschap aan de Amerikaanse president Franklin Roosevelt. Hij waarschuwde hierin voor wat er in de Europese bezette gebieden gebeurde. De Amerikanen geloofden het echter niet.
Het nieuwe bewijsmateriaal komt uit de Vaticaanse Apostolische archieven die sinds maart 2020 geopend zijn. Onderzoekers hadden hierom gevraagd. De meesten wilden kijken naar Pius’ optreden tijdens de Tweede Wereldoorlog en de relaties tussen de Heilige Stoel en nazi-Duitsland en communistische landen.
Kort na de opening van de archieven zei hoogleraar kerkgeschiedenis en priester Hubert Wolf van de Universiteit van Münster in een interview met Die Zeit bewijs te hebben gevonden dat Pius XII vanuit verschillende bronnen wist van massale moordpartijen en vernietigingskampen in het bezette Polen.
Een Joods rapport hierover zou het Vaticaan in september 1942 echter hebben ontkend tegenover Amerikaanse diplomaten. Volgens Wolf was een memo van een medewerker van het Staatssecretariaat – mgr. Angelo Dell’Acqua – hier de aanleiding toe. Deze zou hebben gewaarschuwd het rapport niet te geloven, omdat Joden “gemakkelijk overdrijven”.
Verschillende onderzoekers trokken het verhaal van Wolf in twijfel.
Wolfs bewering dat Pius XII goed op de hoogte was van de gruweldaden van de nazi’s wordt nu onderstreept door de Duitse historicus Michael Feldkamp. In een interview met Radio Vaticana legt hij uit dat de paus “een apart bureau had ingericht binnen de Tweede Sectie van Staatssecretariaat, waar het personeel zich uitsluitend met dergelijke zaken moest bezighouden.”
De medewerkers – waaronder mgr. Angelo Dell´Acqua en mgr. Domenico Tardini – rapporteerden dagelijks over de Jodenvervolging en massadeportatie, evenals over individuele gevallen van mensen die zich tot hem wendden.
Echter, in tegenstelling tot wat Wolf stelde, trok de paus zich het lot van de Joden weldegelijk aan. “Het opwindende nu is dat we vandaag kunnen schatten dat Pius XII persoonlijk ongeveer vijftienduizend Joden gered heeft, en wel door zijn persoonlijke inzet.” Zo opende hij kloosters voor mensen die zich er konden verbergen, vervolgt de historicus. “Het is allemaal een enorme sensatie!”
Er zijn dus nieuwe bewijzen gevonden, maar al eerder beweerden onderzoekers dat dankzij de inspanningen van paus Pius XII meer dan twee derde van de Joodse inwoners van Rome de bezetting door de nazi’s overleefde.
Diaken Dominiek Oversteyns onderzocht enkele jaren geleden herontdekte documenten uit Vaticaanse en Romeinse archieven. Op basis hiervan stelde een comité in 2017 dat de paus vele levens had gered. Pius XII zorgde ervoor dat meer dan vierduizend Joden systematisch konden onderduiken in meer dan 235 kloosters en katholieke instellingen in Rome.
Vele andere Joden vonden toevlucht in 160 Vaticaanse instellingen. Nog eens zestienhonderd Joden werden in veiligheid gebracht door een organisatie die in het geheim door het Vaticaan werd gefinancierd.
In het interview met Radio Vaticana zegt Feldkamp: “Het probleem van het zwijgen is er natuurlijk nog steeds. Maar het kan nu als verstandig worden beschouwd, gezien het feit dat hij hier mensen in geheime schuilplaatsen onderbracht.”
“Het ging zelfs zover dat de pauselijke Paltswacht – een soort lijfwacht van de paus zoals de huidige Zwitserse Garde – betrokken raakte bij schermutselingen met de Waffen-SS, met Wehrmacht-soldaten, om Joden te verbergen in de Romeinse basiliek van Santa Maria Maggiore. Hij kon dus geen extra publieke aandacht trekken door protesten te organiseren of protestbrieven te schrijven.”
In plaats daarvan probeerde de paus “altijd zoveel mogelijk te bereiken via onderhandelingen”, vervolgd Feldkamp. De paus onderhandelde met “de Duitse ambassade en met de Italiaanse politie, ja zelfs met Mussolini en met de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken.”
“Ik ben dankbaar dat we deze archieven in het Vaticaan hebben geopend. Op deze manier kunnen we nu veel van deze vage aannames of beweringen corrigeren.”
Bron: Vatican News
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
