Messiah is het bekendste oratorium dat Georg Friedrich Händel gecomponeerd heeft. Zijn neiging om verzonnen liefdesgeschiedenissen in muzikale bijbelvertellingen te stoppen leverde hem de nodige kritiek op, maar met Messiah oogstte hij veel succes.

Georg Friedrich Händel was een bereisd man. Een kosmopoliet. Een man van alle muzikale markten thuis. Händel werd geboren in het Duitse Halle. Al op jonge leeftijd verbaasde hij tijdgenoten door zijn virtuoze orgelspel. In 1703 was Händel in Hamburg, waar hij een baantje had als violist in het operaorkest. Niet lang daarna reisde hij naar Italië. Hier dompelde hij zich onder in de wereld van de Italiaanse vocale muziek en leerde hij de fijne kneepjes van de opera seria en de cantate kennen. Händels grote rolmodel was de operacomponist Alessandro Scarlatti.

Een vlotte pen, maar een lege beurs

In 1710 kreeg Händel een aanstelling in Hannover – de woonplaats van de puissant rijke keurvorst Georg Ludwig. Toen Georg Ludwig koning van Engeland werd, reisde Händel met hem mee. Hier zette hij de Royal Academy of Music op om Italiaanse opera’s te kunnen produceren.

Händel had een vlotte pen en zou in totaal 35 Italiaanse opera’s produceren. Daar zat het probleem niet – wel bij de financiën. Händel haalde zijn operasterren namelijk uit Italië en stond vervolgens borg voor hun lucratieve salarissen. Bovendien vraagt opera om decors, kostuums en toneelmachines en zijn er exploitatiekosten van het theater. Händel moest op een constante toeloop van publiek kunnen rekenen.

Broodnodige koerswijziging

Door concurrentie van andere Italiaanse gezelschappen en de première van The Beggar’s Opera van John Gray in 1728 – een persiflage op de adellijke Italiaanse opera – raakte Händel meermaals in financieel zwaar weer. Een artistieke koersverandering was noodzakelijk.

Händel deed dit door naar een ander genre over te stappen, namelijk het oratorium. Vreemd was dit niet, omdat het oratorium en de opera uit dezelfde muzikale bron putten. In beide genres is sprake van vele aria-achtige passages voor solisten. In het oratorium is het koor echter veel belangrijker.

Bijbelverhalen en liefdesavonturen

Er zijn meer verschillen. Het onderwerp van een oratorium is namelijk altijd Bijbels, meestal een verhaal uit het Oude Testament. Bij Händel is de tekst altijd Engels – een taal die Händel overigens nauwelijks beheerste. Het allerbelangrijkst is echter dat oratoria geen kostuums en decors kennen. Hierdoor waren de productiekosten aanmerkelijk lager. Kwam dat even goed uit!

Händels oratoria zijn in feite geestelijke opera’s. De teksten zijn meestal libretti op basis van oudtestamentische verhalen. In totaal componeerde Händel 22 Engelstalige oratoria, zoals Deborah (1733) en Saul (1738). Niet zelden werd het Bijbelse verhaal gedramatiseerd door bijvoorbeeld een verzonnen liefdesavontuur toe te voegen.

Lucratief

Dit was voor de Londense geestelijkheid reden om Händels oratoria zeer kritisch te bezien en opvoeringen ervan in kerken te ontmoedigen. Uitvoering vond daarom meestal plaats in grote openbare concertzalen.

Deze uitvoeringen waren zeer lucratief voor Händel, want het anglicaanse Londense publiek was dan weliswaar uitgekeken op zijn Italiaanse opera’s, maar voor kerkelijke muzikale composities liep het nog wel warm.

In drie weken neergepend

Händels meest succesvolle oratorium was Messiah (1741). Voor deze gelegenheid werkte Händel samen met Charles Jennens (1700-1773), een rijke landeigenaar en beschermheer van de kunsten. Als protestant had Jennens een diepgaande kennis van de Bijbel. Hij noemt Messiah voor het eerst in een brief uit 1739: “Händel zegt dat hij de volgende winter niets zal doen, maar ik hoop dat ik hem kan overtuigen om een ​​andere Schriftverzameling die ik voor hem heb gemaakt op muziek te zetten.”

Aldus geschiedde. De traditie wil dat Händel Messiah in drie weken afrondde, waarbij hij incidenteel wat onderdelen uit vroegere werken herbewerkte. Dit was in de Barok niet ongewoon.

Passend in de adventstijd

De structuur en de benaming van de onderdelen geven precies aan waar het Jennens om te doen was. Onderwerp is vanzelfsprekend Jezus Christus, de Verlosser. Het stuk opent met een stemmige ouverture, genaamd symphony.

In de eerste acte behandelt Jennens de aankondigingen van de Messias uit het Oude Testament. Hierdoor past Messiah uitstekend in de adventstijd. De tweede acte gaat over Jezus’ dood, verrijzenis en hemelvaart. De derde acte heeft als onderwerp de wederkomst van Christus.

Absoluut hoogtepunt

Het was Händels taak om deze heilsgeschiedenis van passende muziek te voorzien – een kolfje naar zijn hand. Het absolute hoogtepunt is de alt-aria He was despised. Tekst en muziek behandelen op indrukwekkende wijze de lijdensweg van Christus en zijn afwijzing door de mensen.

Het tempo is langzaam en de melodie is eenvoudig, maar uiterst emotioneel geladen. Het contrast met de triomfantelijke delen van het werk maakt de aria extra krachtig en gedenkwaardig.

Triomfantelijk koor

Een tweede hoogtepunt is het ‘Alleluia-koor’, het triomfantelijke koor dat de tweede acte afsluit. Händels Messiah bevat echter veel andere prachtige momenten, zoals For Unto Us a Child Is Born en The Trumpet Shall Sound, die net zo goed als hoogtepunten kunnen worden beschouwd.

De première van Messiah vond plaats tijdens een benefietconcert in Dublin. Jennens vond het jammer dat de eerste uitvoering niet in Londen had plaatsgevonden. Händel zelf had er geen probleem mee. Het concert bracht 400 pond op – een teken dat het publiek erg met zijn muziek was ingenomen.