Dit weekend is het in Nederland Open Monumentendag. In Amsterdam draagt die dag het thema ‘De ondergrondse stad’. Ook de historische schuilkerken worden daarbij uit de schaduw gehaald en in het zonnetje gezet.
In het weekend van 14 en 15 september is het in Nederland Open Monumentendag, waarbij veel bijzondere gebouwen in de kijker staan en bezocht kunnen worden. Sommige steden kiezen ervoor om daar een thema bij te bedenken. In Amsterdam luidt dat thema dit jaar ‘De ondergrondse stad’.
Daarbij gaat het niet alleen om letterlijk ondergrondse bouwwerken als tunnels en bunkers, maar ook om gebouwen die boven het maaiveld verborgenheid uitstralen. Daarbij horen ook de katholieke schuilkerken die ten tijde van de Reformatie werden gebruikt.
Ten tijde van de Republiek mochten katholieken in Amsterdam niet in het openbaar hun geloof uitoefenen. Voorheen katholieke kerken waren ook in protestantse handen gekomen. Katholieke Amsterdammers mochten de Mis alleen vieren in schuilkerken, die aan de buitenkant niet als godshuis herkenbaar waren.
Verschillende van zulke schuilkerken zijn bewaard gebleven. Hoewel katholieken natuurlijk al lang weer in ‘gewone’ kerken naar de Mis kunnen, wordt in een aantal van deze schuilkerken ook de Eucharistie nog steeds gevierd.
De bekendste schuilkerk is waarschijnlijk Ons’ Lieve Heer op Solder, tevens een museum. Deze schuilkerk werd in 1661 gebouwd op de zolder van een pand van de katholieke kousenkoopman Jan Hartman.
Toen in de negentiende eeuw de schuilkerken overbodig werden, werd het een museum. Zo is Ons’ Lieve Heer nog altijd het meest bekend onder het publiek, maar eens per maand wordt in de zolderkerk ook de Mis gevierd.
De Begijnhofkapel werd sinds de middeleeuwen gebruikt door de begijnen, vrouwelijke leken die in gemeenschapsverband leefden. In 1604 kregen Engelse protestanten de kerk van de begijnen in handen, waardoor de vrouwen moesten uitwijken naar de woonhuizen van hun gemeenschap. In 1665 werden twee huizen samengevoegd tot een schuilkerk.
Tegenwoordig is de Begijnhofkapel het ‘hoofdkwartier’ van de devotie rond het Mirakel van Amsterdam, het veertiende-eeuwse wonder dat de aanleiding voor de jaarlijkse Stille Omgang vormt. Toen de godsdienstvrijheid in de negentiende eeuw terugkeerde, wilden de katholieken graag de Heilige Stede, de kapel op de plek waar het Mirakel had plaatsgevonden, van de protestantse eigenaren terugkopen, maar de protestanten wilden het gebouw niet verkopen. Daarom week men uit naar de Begijnhofkapel.
De kerk die nu de Krijtberg genoemd wordt, heeft twee hoge torens en een indrukwekkende gevel – niet echt de ingetogenheid die je van een schuilkerk verwacht. De huidige Sint-Franciscus Xaveriuskerk, zoals de Krijtberg officieel heet, is dan ook de negentiende-eeuwse opvolger van de oorspronkelijke schuilkerk, die op die plek in 1654 gesticht werd.
De Krijtberg wordt al eeuwen bediend door de jezuïeten. In zijn studententijd kwam de beroemde schrijver Godfried Bomans er vaak. Ook een hedendaagse bekendheid is er regelmatig te vinden: de dj Sefa speelt er geregeld op het orgel.
Ook De Papegaai in de Kalverstraat is na de tijd van de Republiek verbouwd tot een ‘volwaardige’ kerk. Van buiten lijkt het gebouw klein, maar achter de smalle gevel gaat een imposante kerk schuil – de grootste nog bestaande schuilkerk van Amsterdam.
In 1672 wordt hier een schuilkerk gevestigd in het woonhuis van de familie Bout. Aangezien deze familie haar geld verdiende met de handel in vogels, werd de schuilkerk De Papegaai genoemd. Tegenwoordig zijn op de gevel zowel de heilige Jozef – de patroon van de kerk – als een papegaai te vinden.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
