2024 was het jaar van de democratie, met verkiezingen in ruim 70 landen. Paus Franciscus pleitte, in navolging van paus Pius XII, voor het belang van de democratie en de eigen inzet van iedereen. “Onverschilligheid is een kankergezwel van de democratie.”
In 2024 gingen meer dan twee miljard mensen in meer dan zeventig landen naar de stembus. Toch zei paus Franciscus aan het begin van de zomer zich zorgen te maken dat mensen zich meer dan ooit losgekoppeld voelen van de regeringen die voor hun welzijn moeten zorgen.
Op 7 juli nam de paus deel aan een conferentie in de Italiaanse stad Triëst, waar hij uitgebreid sprak over democratie. Ter voorbereiding op dat bezoek stelde de uitgeverij van het Vaticaan een boekje samen met pauselijke toespraken over democratie.
In die nieuwe, enkel in het Italiaans verschenen uitgave is ook een inleiding opgenomen van paus Franciscus. Daarin schrijft de paus dat hoewel de democratie zich de afgelopen decennia wereldwijd heeft verspreid, ze vandaag de dag “lijkt te lijden onder de gevolgen van een gevaarlijke ziekte, namelijk de democratische scepsis”.
In zijn toespraak tijdens de conferentie zelf onderstreepte de paus de noodzaak om mensen vanaf jonge leeftijd te trainen in democratische participatie en hen “een kritische zin bij te brengen ten aanzien van ideologische en populistische verleidingen”. De vierdaagse conferentie, die elke drie tot vier jaar wordt georganiseerd door de Italiaanse bisschoppenconferentie om katholieken te betrekken bij sociale kwesties, koos als thema voor haar vijftigste editie: ‘In het hart van de democratie’.
Echte democratie betekent volgens Franciscus niet alleen maar stemmen, maar het creëren van de voorwaarden en ruimte voor “iedereen om zich uit te drukken en deel te nemen” aan de samenleving.
“Werkeloos toekijken naar wat er om ons heen gebeurt is niet alleen ethisch onaanvaardbaar, maar ook onverstandig.”
Tweet dit!
Dat gevoel weerspiegelt een onderscheid dat paus Pius XII maakte in zijn radioboodschap aan de wereld op 24 december 1944. Nog midden in de Tweede Wereldoorlog besprak de paus het belangrijke verschil dat in een democratisch systeem bestaat tussen “het volk en de massa”.
Een volk, zei Pius XII, “bestaat uit individuen die zich bewust zijn van hun eigen verantwoordelijkheid en hun eigen opvattingen”. De massa daarentegen wacht “op een impuls van buitenaf en is een gemakkelijke speelbal in de handen van iedereen die hun instincten en indrukken uitbuit; en is daardoor bereid om vandaag deze vlag te volgen, morgen een andere”.
Terwijl een volk dat actief betrokken is bij de democratie anderen “het bewustzijn van de eigen verantwoordelijkheid en het ware instinct voor het algemeen welzijn” bijbrengt, deed paus Pius XII een grimmige voorspelling over het lot van de losgeslagen massa: “In de ambitieuze handen van één of meerdere personen die kunstmatig bijeengebracht zijn voor egoïstische doeleinden, kan de staat zelf, met de steun van de massa, gereduceerd tot de minimale status van slechts een machine, zijn grillen opleggen aan het grootste deel van het volk.”
Als gevolg daarvan, voegde de paus toe, “wordt het gemeenschappelijk belang ernstig en langdurig verwond. Die verwonding is heel vaak moeilijk te genezen”.
Paus Franciscus zegt op zijn beurt dat om zo’n situatie te voorkomen, het belangrijk is om een gevoel van solidariteit en saamhorigheid te ontwikkelen, waaruit de wil groeit om deel te nemen aan het openbare leven. In autoritaire regimes “neemt niemand deel; iedereen kijkt passief toe”, schrijft hij in zijn inleiding. “Democratie daarentegen vraagt om participatie, vraagt om eigen inzet, confrontatie riskeren, eigen idealen, eigen redenen inbrengen.”
Hij voegt eraan toe dat “aan het venster staan en werkeloos toekijken naar wat er om ons heen gebeurt, niet alleen ethisch onaanvaardbaar is, maar ook, zelfs vanuit een egoïstisch perspectief, onverstandig en niet handig”. Of beknopter gezegd: “Onverschilligheid is een kankergezwel van de democratie”, aldus de paus.
Toch schrijft de paus in zijn inleiding ook dat de samenleving haar passiviteit kan overwinnen door gebruik te maken van de grootste troef en de onbetwistbare waarde van de democratie: het samen zijn. “Saamhorigheid bevordert een positief en bijna concreet gevoel van solidariteit, die voortkomt uit het delen en bevorderen, bijvoorbeeld in de publieke arena, van zaken waarover overeenstemming bestaat.”
De paus benadrukt verschillende dringende kwesties in de samenleving die gezamenlijke actie vereisen en waar mensen “democratisch bij betrokken moeten worden”: het opvangen van migranten, dalende vruchtbaarheidscijfers en het streven naar vrede door middel van onderhandelingen in plaats van door meer wapengekletter.
Vooral “in deze door oorlog overschaduwde tijden” bidt de paus voor een “meer overtuigde inzet voor een volledig democratisch leven dat gericht is op het ware algemene welzijn”.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
