Wat gebeurt er als een emeritus-paus overlijdt? Wat zal het exacte begrafenisprotocol zijn? Het zijn vragen die werden opgeroepen toen het Vaticaan gisteren bevestigde dat de gezondheidstoestand van Benedictus XVI verslechtert. Vooralsnog blijven die vragen onbeantwoord.
Hoewel we nog niet weten of het levenseinde van de gepensioneerde paus inderdaad nabij is, hebben de verklaring van het Vaticaan en de oproep van Franciscus tot gebed de wereld op scherp gezet. Een logische vervolgvraag is wat er gebeurt als Benedictus overlijdt.
De pensionering van Benedictus XVI in 2013 bracht het Vaticaan in onbekende wateren, aangezien hij de eerste paus was die aftrad in 600 jaar en er geen vast protocol was voor een ‘emeritus-paus’.
Tot nu toe heeft het Vaticaan geen protocollen gepubliceerd voor wat er gebeurt als hij sterft. Bij de dood van een regerende paus zijn de zaken veel duidelijker. De meeste riten staan beschreven in een boek dat het Rituale Romanum heet, een officiële liturgische tekst met specifieke gebeden en lezingen voor alle liturgische diensten en rituelen die door een priester, diaken of bisschop worden uitgevoerd.
Volgens de gewoonten van het Vaticaan wordt na het overlijden van een paus een verklaring in het Latijn afgelegd en wordt zijn dood door een arts bevestigd.
Volgens de traditie tikt de camerlengo ofwel pauselijke kamerheer, momenteel de Amerikaanse kardinaal Kevin Farrell, dan zachtjes met een zilveren hamer op het hoofd van de paus, terwijl hij zijn doopnaam driemaal herhaalt. Als hij geen reactie krijgt, spreekt hij formeel de dood van de paus uit.
Het lichaam van de paus blijft dan meestal grotendeels onaangeroerd. Het Vaticaan verbiedt een autopsie, dus worden de pauselijke vertrekken afgesloten totdat er een nieuwe paus is gekozen, hoewel kardinalen en leden van de curie meestal wel de tijd krijgen om de laatste eer te bewijzen.
Zodra het Vaticaan klaar is om het nieuws met de wereld te delen, is de camerlengo belast met het eerst informeren van de Vicaris van Rome, momenteel kardinaal Angelo De Donatis; de decaan van het College van Kardinalen, momenteel de Italiaanse kardinaal Giovanni Battista Re; en de bij de Heilige Stoel geaccrediteerde ambassadeurs en staatshoofden.
Het lichaam van de paus wordt dan gewoonlijk overgebracht naar de Sint-Pietersbasiliek, waar het enkele dagen voor de begrafenis opgebaard ligt om kardinalen, hoogwaardigheidsbekleders en staatshoofden de tijd te geven te arriveren en de gelovigen de gelegenheid te geven afscheid te nemen.
De dood van een paus wordt gemarkeerd door een officiële rouwperiode van negen dagen, novemdiales genaamd, een gebruik dat teruggaat tot de oude Romeinse tijd. De paus moet wel tussen de vierde en zesde dag na zijn dood begraven worden, behalve om niet nader genoemde “speciale redenen”, volgens normen die in 1966 zijn vastgesteld.
Voor Benedictus XVI zullen sommige van deze formaliteiten, zoals de traditie van de novemdiales, wellicht niet worden uitgevoerd, en de directe rituelen en kennisgevingen zouden wel eens anders kunnen zijn.
Maar gezien de status van Benedictus XVI als voormalig staatshoofd zal hij waarschijnlijk ook enkele dagen voor zijn begrafenis opgebaard liggen om officiële delegaties uit de hele wereld de tijd te geven aan te komen en gelovigen de gelegenheid te geven afscheid te nemen.
Na zijn aftreden in 2013 gokte de toenmalige woordvoerder van Benedictus, de jezuïet Federico Lombardi, dat Benedictus’ begrafenis te zijner tijd waarschijnlijk minder flair en formaliteit zou kennen dan die van een regerend paus, maar ook verder zou gaan dan wat gebeurt bij het overlijden van een kardinaal.
Naar alle waarschijnlijkheid zal de uitvaartmis van Benedictus XVI worden voorgegaan door paus Franciscus, wat de eerste keer zou zijn, althans in de moderne geschiedenis, dat een zittend paus voorgaat in de uitvaart van zijn voorganger.
Er is tenminste één punt dat vrij duidelijk lijkt, namelijk waar Benedictus XVI begraven zal worden. Volgens biograaf Peter Seewald heeft de emeritus-paus aangegeven dat hij het graf in de crypte onder de Sint-Pietersbasiliek wil bezetten, dat toebehoorde aan Johannes Paulus II voordat zijn stoffelijke resten na zijn heiligverklaring werden overgebracht naar de begane grond van de basiliek.
