Het is vandaag veertig jaar geleden dat de Nederlandse jezuïet-missionaris Nicolaas Kluiters in de Libanese Bekaavallei werd vermoord. Zijn medebroeder Frans Berkemeijer heeft nu een bloemlezing uit zijn dagboeken klaar.

Nicolaas Kluiters had al jaren de gewoonte de Libanese Bekaavallei te doorkruisen met een gammel autootje. Kluiters was pastoor, mysticus, vredestichter en ontwikkelingswerker tegelijk. Hij werkte vanuit het dorpje Barqa aan verzoening en ontwikkeling.

Verzoening tussen moslims en christenen terwijl een meedogenloze burgeroorlog Libanon verscheurde, maar ook verzoening tussen christelijke families onderling binnen de traditionele clanstructuur die de Libanese samenleving nog altijd kenmerkt – of het nu om christenen, druzen, soennieten of sjiieten gaat.

Hij probeerde de leegloop van het platteland te stoppen door boeren en herders te helpen met irrigatiewerken en werkgelegenheid voor vrouwen en meisjes te scheppen. Hij bouwde scholen en een dispensarium.

Bewust van de risico’s

En toen, op 14 maart 1985, viel ‘aboena Nicolas’ in een hinderlaag en werd hij vermoord. Slechts veertien dagen later werd zijn gruwelijk verminkte lijk teruggevonden. “God, onze Heilige Vader, U bied ik mijn leven aan, voor mijn broeders, de moslims en de hele wereld”, had hij op voorhand in een soort testament geschreven.

Hij was zich zeer bewust van de risico’s die hij liep als “verzoeningsartiest in het gebroken Libanon”. Deze uitdrukking is van zijn medebroeder Frans Berkemeijer, die ooit een jaar lang met Kluiters samenwoonde en onlangs als archivaris van de jezuïetenprovincie van het Nabije Oosten en de Maghreb het dossier voor een eventuele zaligverklaring hielp samenstellen. Pater Berkemeijer las daarvoor alle briefwisseling van en met en getuigenissen over Nicolaas Kluiters na, maar ook zijn prangende dagboeken.

Koppige man

Kluiters werd aan het begin van de Tweede Wereldoorlog geboren in Delft, in een eenvoudig gezin van zuivelhandelaars. Zijn eerste roeping was die van een artiest: hij studeerde beeldende kunsten in Den Haag en was een tijdje tekenleraar op enkele scholen in Breda.

Het artistieke milieu van de jaren zestig trok hem allerminst aan. Kluiters voelde zich religieus geroepen en ging op zoek naar hoe die roeping precies vorm te geven. Dat hij uiteindelijk aanklopte bij de jezuïeten, was een verrassing: zijn vooropleiding was niet meteen wat de Sociëteit verwachtte.

Maar Kluiters was een koppige man: hij studeerde in zijn eentje Grieks en Latijn en bleef aandringen. In september 1965 werd hij uiteindelijk – met zijn 25 jaar ouder en rijper dan de vele andere novicen – toegelaten tot het toenmalige noviciaat in Mariëndaal bij Velp.

Solidariteit met de armen

De solidariteit met de armen was van meet af aan een leidmotief in zijn roeping. “De Sociëteit van Jezus, waar ik in ga treden, als de Heer het wil, is op de hele wereld gericht”, schreef hij meteen in zijn dagboek.

“Reeds de novice zal dat moeten ervaren. Zijn visie zal wereldgericht moeten zijn en mag niet binnen het angstige-enge kader van de Nederlandse grenzen blijven vallen. Waar dit de armoede betreft, is het slechts reëel deze in verbondenheid met de wereld te zien en ervaren.”

“Zo kunnen we niet ontkomen aan training en stages en dergelijke, die minstens de krotten van Parijs, Napels, of hopelijk reeds de honger van India of van het Nabije Oosten raken… (wat die laatste streek aangaat: daar heeft men ons uitgenodigd, n.b.!).” Inderdaad, sinds Nederlandse jezuïeten niet meer welkom waren in Indonesië, gingen zij naar het Nabije Oosten.

Oude vetes

Geïnspireerd door Paul Brouwers – die nog altijd in Beiroet leeft en werkt – trok Kluiters in 1966 al naar Libanon, om er in Bickfaya Arabisch te leren. Toen de jezuïeten enige tijd later hun pastorale werkveld verdeelden, kreeg hij de noordelijke Bekaavallei toebedeeld. “Ik voel mij aangetrokken om voor de dorpen te zorgen die nog ‘gemengd’ zijn: christenen en moslims”, schrijft hij in 1977. “Er zijn nog veel van deze dorpen.”

Toch zou hij zich naderhand in Barqa vestigen, omdat zijn veiligheid in het meer noordelijke Baalbek en Hermel niet meer gegarandeerd was. Onder zijn leiding ontwikkelde Barqa zich tot een modeldorp: de families die tevoren door oude vetes onderling verdeeld waren, leerden samenwerken en namen hun lot in handen. Dat bleven ze ook na Nicolaas’ dood doen; “Wraak door verzoening”, noemde een Libanese krant dat in 2010.

Geest van verzoening

Want Kluiters’ onvermoeibare ontwikkelingswerk bracht jaloezie met zich mee. De jezuïeten weten intussen vrij precies waarom en in welke omstandigheden hun medebroeder werd vermoord, maar zij proberen niet om hun gram te halen voor wereldlijke rechtbanken.

Zij blijven de geest van verzoening van Nicolaas Kluiters trouw: “Uw geest werkt in mij”, vertrouwde hij zijn dagboek in 1984 toe, terwijl hij het had over de dood van zijn vriend, de catechist Ghassibé Keyrouz, die op Kerstavond 1975 was vermoord. “Uw geest inspireerde sterk in mij het verlangen om als martelaar te sterven om onder de sjiieten te getuigen van mijn christelijk geloof.”

De teksten die Nicolaas Kluiters ons naliet, getuigen van een mystieke bewondering voor het lijden én de verrijzenis van Christus. Bijzonder lezenswaardig, niet alleen in deze Veertigdagentijd!

Het boek Verzoeningsartiest in het gebroken Libanon (zie kader) wordt op donderdag 27 maart om 16.00 uur gepresenteerd in de Krijtberg (Singel 446, Amsterdam). Regionaal overste Marc Desmet, die momenteel voor de herdenking in Libanon is, zal daarover getuigen. Verder wordt ook een nieuw portret van Nicolaas Kluiters van de hand van André Bikker naast dat van zijn medebroeder Frans van der Lugt opgehangen. Aanmelden per mail kan via deze link.