Georg Gänswein stond Joseph Ratzinger/Benedictus XVI van 2002 tot zijn dood afgelopen zaterdag als persoonlijk assistent bij. Velen vragen zich nu af wat er van de prominente geestelijke zal worden.
Aartsbisschop Georg Gänswein kon maandag in de Sint-Pieter nog een keer de rol opnemen waaraan hij al zo lang gewend was. Naast het opgebaarde lichaam van Benedictus XVI stond hij de eregasten te woord, die de lange rij pelgrims passeerden om de voormalige paus de laatste eer te betuigen.
De Italiaanse president Sergio Mattarella was die ochtend in de Sint-Pieter, net als premier Giorgia Meloni en vele andere min of meer prominente figuren uit Italië en het Vaticaan. Velen condoleerden Gänswein en hij had langere gesprekken met sommigen van hen. Op een foto is te zien hoe hij met de premier spreekt – net als in vroegere jaren, toen Gänswein nog actief was als prefect van de Pauselijke Huishouding was.
Gänswein, afkomstig uit de regio van het Zwarte Woud in Zuidwest-Duitsland, was destijds een soort Vaticaanse ‘chef protocol’. Hij begeleidde officiële gasten als president Barack Obama of bondskanselier Angela Merkel naar de paus. Benedictus had hem de belangrijke post van prefect kort voor zijn aftreden gegeven, en hem toen ook tot aartsbisschop gepromoveerd. Hij wist toen heel wel dat hij snel daarna geen paus meer zou zijn.
Na de verkiezing van paus Franciscus was Gänswein bijna zeven jaar de ‘dienaar van twee pausen’. Hij woonde met de emeritus-paus in het kloostertje Mater Ecclesiae in de Vaticaanse tuinen, handelde diens post af en organiseerde de bezoeken. Zijn hoofdbaan bleef echter prefect van de Pauselijke Huishouding. In die hoedanigheid was hij verantwoordelijk voor staatsbezoeken en voor het kleine pauselijke ‘hof’.
Zijn band met de paus uit Argentinië was echter niet vrij van spanning. Bij een gelegenheid trok Franciscus op korte termijn Gänsweins uitnodiging voor een belangrijke bijeenkomst in – sindsdien was het duidelijk dat er frictie bestaat.
De echte breuk kwam in februari 2020. Franciscus vertelde Gänswein toen officieel dat hij verlof moest nemen om al zijn tijd en energie aan Benedictus te besteden, wiens gezondheid toen al gestaag afnam.
Dit werd voorafgegaan door een geschil over een boek waarin het celibaat verdedigd wordt van de conservatieve kardinaal Robert Sarah. Eerst werd gezegd dat Benedictus mederedacteur van het boek was – wat de regerende paus schijnbaar niet goedkeurde. Gänsweins rol is tot op de dag van vandaag niet volledig opgehelderd.
Wat zeker is, is dat Gänswein sinds januari 2020 niet meer als prefect van de huishouding in het Vaticaan is verschenen. Het verlof is echter nooit officieel gemaakt. De aartsbisschop staat nog altijd in het Pauselijk Jaarboek als prefect, zonder verwijzing naar zijn verlof. Een terugkeer naar een actieve rol in die functie is dus zeker niet uitgesloten.
Met zijn 66 jaar is Gänswein hoe dan ook te jong om met emeritaat te gaan – de gebruikelijke emeritaatsleeftijd voor bisschoppen is 75. Daarom speculeren Vaticaanse experts al enige tijd over de vraag of zijn enig overgebleven werkgever, paus Franciscus, iets anders voor hem in petto heeft.
De Vaticaanse voorliefde voor historische precedenten kan ook behulpzaam zijn in dit geval. In het licht van de politieke situatie in de Kerk, is het moeilijk voorstelbaar dat Franciscus de conservatieve aartsbisschop een belangrijke bisschopsbenoeming geeft in zijn vaderland, Duitsland. Dat deed Benedictus wel met de privésecretaris van zijn voorganger: hij benoemde Stanislaw Dziwisz in juni 2005 tot aartsbisschop van het Poolse Krakau.
Een mogelijke optie is echter om Gänswein te benoemen tot bisschop in Beieren. In tegenstelling tot in alle andere Duitse deelstaten, is de paus grotendeels vrij om te beslissen wie hij benoemt in de Beierse bisdommen.
Een alternatief is een benoeming in de mindere rol van hoofd van een groot pelgrimsoord. Daarvan zijn er verschillende, niet alleen in Beieren. Gänswein zou dan in de voetsporen treden van twee pauselijke privésecretarissen uit de afgelopen decennia.
Paus Paulus VI benoemde de trouwe assistent van Johannes XXIII, Loris Capovilla, eerst tot aartsbisschop van Chieti en later tot ‘pauselijk delegaat’ voor het grote Italiaanse Mariaheiligdom van Loreto. Capovilla bleef daar tot 1988, toen een andere voormalige pauselijke privésecretaris de post overnam: Pasquale Macchi, die op zijn beurt Paulus VI had gediend.
Het is ook voorstelbaar dat Gänswein als apostolisch nuntius – Vaticaans ambassadeur – naar een passende post wordt gezonden – bij voorkeur in Europa of het Amerikaanse continent. De meertalige kerkjurist deed veel diplomatieke ervaring op in zijn actieve periode als prefect van de Pauselijke Huishouding.
Een andere optie voor hem is kerkelijk recht te doceren aan een van de pauselijke universiteiten in Rome.
Overigens is Gänswein formeel nog altijd een priester van het aartsbisdom Freiburg. In dat bisdom in het zuidwesten van Duitsland werd hij in 1984 gewijd.
