De katholieke Kerk trekt alles uit de kast voor de Paaswake, de Mis in de late avond of nacht van Stille Zaterdag.
Het Romeins Missaal, waarin heel precies omschreven staat hoe elke wake gevierd dient te worden, noemt de Paaswake de “moeder van alle heilige nachtwaken”. Die benaming komt uit preek 209 van Augustinus. Aangezien die heilige in het jaar 430 overleed, kent die omschrijving van de Paaswake dus behoorlijk oude wortels.
Met andere woorden: de traditie van de Paaswake gaat al lange tijd terug in de Kerk. Desalniettemin was er heel lang discussie over deze traditie. Pas in de twintigste eeuw herontdekte de Kerk wat “er verloren ging in de Middeleeuwen”, aldus pater jezuïet Bruce Morrill, professor in katholieke studies aan de Vanderbilt Universiteit in het Amerikaanse Nashville.
Morrill legt uit dat de wortels van de Paaswake liggen in de vroege vierde eeuw, maar dat de viering ervan tegen het eind van de Middeleeuwen verplaatst was van de late avond naar de zaterdagochtend.
Rond deze tijd begon de Kerk ook meer nadruk te leggen op de kinderdoop in plaats van de volwassendoop. Die eerste werd de norm, totdat de liturgische en sacramentele vernieuwing van het Tweede Vaticaans Concilie leidde tot een heropleving van het oude catechumenaat en de rite van de christelijke initiatie van volwassenen.
“Als je de verrezen Christus wilde zien, zag je Hem in de nieuwgedoopten”
Tweet dit!
Maar al voor Vaticanum II, was er een heropleving te zien van de Paaswake. Die begon onder paus Pius XII in de jaren vijftig. Hij verplaatste de viering weer naar de zaterdagnacht voor Pasen en voerde een aantal andere veranderingen door.
Morrill vertelt dat uit documentatie over de viering van de Paaswake in de vroege Kerk in Syrië en Noord-Afrika blijkt dat de initiatiesacramenten (doopsel, vormsel en eerste communie) plaatsvonden op een aparte plek, terwijl de geloofsgemeenschap luisterde naar de woorden uit de Schrift. Vervolgens werden de nieuwgedoopten gepresenteerd aan de gelovigen.
“Het was heel uitvoerig”, zegt Morrill. “Als je de verrezen Christus wilde zien, zag je Hem in de nieuwgedoopten.” Die symboliek kwam ook na Pasen terug. De acht dagen erna waren de nieuwgedoopten namelijk verplicht om hun witte doopkleden te dragen tijdens de dagelijkse Mis, waar de bisschop uitleg gaf over de betekenis van het doopsel.
Ook al houden nieuwe katholieken tegenwoordig hun doopkleed niet meer de hele week aan, is het dopen van volwassenen een belangrijk onderdeel gebleven van de Paaswake. Morrill wijst erop dat alle lezingen tijdens de Mis als het ware leiden naar het moment van het doopsel en zegt: “Een Paaswake waarin niemand gedoopt wordt, blijft een beetje vlak”.
De Paaswake zit bomvol symboliek. De wake mag pas beginnen als het buiten donker is en begint met het aanlichten van het vuur en vervolgens van de paaskaars. Het licht van de kaars wordt daarna doorgegeven aan de kaarsjes die de gelovigen vasthouden.
Er zijn zeven lezingen uit het Oude Testament die vertellen over de heilsgeschiedenis, gezongen antwoordpsalmen tussen de lezingen door en de jubelzang, het Exsultet. Ook het doopsel, vormsel en de eerste communie van de catechumenen die toetreden tot de Kerk maken deel uit van de Mis.
“De Paaswake is een heel zintuiglijke ervaring, met de geur en het geluid van het vuur, de muziek tussen de lezingen door en het contrast tussen donker en licht”
Tweet dit!
Pater paulist Larry Rice, directeur van het katholieke centrum van de Universiteit van Texas, zegt dat de Paaswake vanuit zijn aard betekent “de hele nacht opblijven om te wachten op en uit te kijken naar de verrijzenis van de Heer”.
Volgens Rice heeft het verzamelen rond het vuur een connectie met het kampvuur, waar verhalen worden verteld, in dit geval de verhalen uit de heilsgeschiedenis. De geloofsgemeenschap “wacht niet bibberend in de koude nacht”, maar wordt er door het vuur aan herinnerd dat “God ons altijd te hulp is geschoten”.
Tijdens de Paaswake vertellen alle lezingen hierover, van de schepping tot de vlucht uit Egypte en de boodschap over de Messias van de profeten uit het Oude Testament.
Als Rice mensen hoort zeggen dat de Paaswake zo lang duurt, antwoordt hij dat het niet uitmaakt of die twee of drie uur duurt, omdat die zo rijk aan inhoud is. Een reden waarom zoveel mensen van de Paaswake houden, zegt hij, is dat die “ons op een primair niveau raakt”.
Mensen waken nog maar zelden tijdens de nacht of vertellen elkaar verhalen. De Paaswake is bovendien een heel zintuiglijke ervaring, zegt Rice, met de geur en het geluid van het vuur, de muziek tussen de lezingen door en het contrast tussen donker en licht.
Morrill ziet dat de gelovigen tijdens de Paaswake meestal niet “op hun paasbest” gekleed gaan en dat die niet hetzelfde is als de volgepakte kerk op Eerste Paasdag.
Rice is het met hem eens, maar zegt dat zodra mensen de Paaswake eenmaal hebben meegemaakt, ze het jaar erna meestal terugkomen, omdat de Mis op Eerste Paasdag in vergelijking daarmee “kan voelen als de after party en niet als het daadwerkelijke feest”.
De Paaswake die op Rice de meeste indruk maakte, was de wake die hij meemaakte in de Santa Susanna in Rome, een eeuwenoude kerk zonder ramen en nooduitgangbordjes die oplichten in het donker. De Mis begon in totale duisternis, vertelt hij, maar het licht van één vlammetje was “genoeg om de hele kerk te verlichten”.
Rice: “Dat sprak zo krachtig over de kracht van het licht om de duisternis te verdrijven, op een manier die ik nog niet eerder had meegemaakt en sindsdien ook nooit meer heb meegemaakt.”
De indrukwekkendste ervaring met de Paaswake die pater Morrill ooit had, was te danken aan een van zijn studenten. Toen hij nog les gaf in Boston had Morrill zijn studenten de opdracht gegeven om twee zondagsmissen of een Paaswake bij te wonen en erover te schrijven.
Een van hen schreef tien pagina’s vol over de Paaswake en zei hoe zijn gebroken leven daardoor weer als nieuw voelde en hem nieuwe hoop had gegeven. De student werd vanaf het begin geraakt door de symboliek van het vuur dat de duisternis verlicht.
Hij voelde ook dat de lezingen niet alleen gingen over wat God had gedaan, maar ook over wat Hij nog altijd deed. Morrill bewaarde het opstel en bleef contact houden met de student die het schreef. Zelfs al zou de de Paaswake op niemand indruk hebben gemaakt, zegt hij, zou hij nog God danken dat iemand door hem naar de Paaswake was gegaan.
Katholieken die de Paaswake beleven “met een open geest en een basaal begrip” van wat er gaande is, zullen de viering begrijpen, zegt Morrill, omdat daarin “een diepe symbolische betekenis en een ritueel samenkomen”. (Vertaling Susanne Kurstjens)
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
