Van 7 tot en met 13 november zijn de Nederlandse bisschoppen op ad limina-bezoek in Rome. Daar geven ze de paus en de Romeinse curie een update van de staat van de Kerk in Nederland. Het rapport dat zij alvast naar Rome stuurden, is verre van rooskleurig. In twintig pagina’s laten de bisschoppen vooral ook hun eigen onmacht zien.
“Ik heb geplant, Apollos heeft begoten, maar God gaf de groei.” Met die woorden van de apostel Paulus uit de eerste brief aan de Korintiërs besluiten de Nederlandse bisschoppen het rapport dat zij voorafgaand aan hun ad liminabezoek naar Rome stuurden.
Het klinkt als een vrome open deur: natúúrlijk kunnen bisschoppen (en andere gelovigen) niet veel meer dan wat zaaien op de stugge Hollandse klei, en het vervolgens aan de voorzienigheid overlaten of en hoe het katholieke geloof hier opnieuw opschiet en vrucht draagt.
“Hebben de bisschoppen voldoende rekening gehouden met de grondsoort, is er tijdig geanticipeerd op alle klimaatveranderingen?”
Tweet dit!
Maar het is ook een wrange uitsmijter na een twintig pagina’s tellend gortdroog verslag dat vooral leest als een langgerekte klaagzang op de ontkerkelijking. Of erger nog, als zelfrechtvaardiging: Nederland ligt nu in Gods handen, wij hebben gedaan wat we kunnen, meer kunnen we er ook niet van maken.
Terwijl dat toch echt de vraag is. Om bij de agrarische metafoor van Paulus te blijven: hebben de bisschoppen voldoende rekening gehouden met de grondsoort, hebben ze voldoende geploegd en gewied en bewaterd, hebben ze de weersverwachtingen goed gelezen, is er tijdig geanticipeerd op alle klimaatveranderingen?
Grote delen van het rapport zijn een licht bijgewerkte kopie van wat de toenmalige bisschoppen in 2013 ook al naar Rome stuurden. Het toont aan dat er op initiatief van de bisschoppen de afgelopen jaren op dit vlak weinig wezenlijks is gebeurd.
Paus Franciscus zei hun in 2013 dat hij begreep dat het “niet gemakkelijk is om hoopvol te blijven bij de moeilijkheden waarmee u wordt geconfronteerd”. Maar hij moedigde de bisschoppen ook aan om prioriteit te geven aan “de vorming van gewetens, vooral door de vorming van een kritisch oordeel”, en dit “altijd met een positieve houding tegenover de sociale realiteit”.
Daarvan blijkt in het huidige rapport helaas veel te weinig. Dat gaat opnieuw vooral over negatieve zaken als secularisatie, individualisering en verzakelijking. Ook onder het kopje ‘pluralisme’ is negativiteit troef, want die heeft volgens de bisschoppen “een eroderende invloed op de sociale cohesie”.
Het nieuwe aan het rapport is vooral de plaats die de coronacrisis krijgt – al lijkt die hier vaak niet meer dan een als excuus gehanteerde deelverklaring voor waarom het allemaal zo slecht gaat in de Kerk in Nederland.
Paus Franciscus moedigde de bisschoppen in 2013 ook aan “in uw samenleving die sterk getekend wordt door de secularisatie, present te zijn in het publieke debat, op alle terreinen waar het om de mens gaat, om daar de barmhartigheid van God en zijn tederheid voor ieder schepsel zichtbaar te maken”. Uit eenopiniepeiling onder katholieken van het Nederlands Dagblad bleek echter dat slechts twaalf procent van de katholieken hun kerk zichtbaar genoeg vinden in de samenleving. Aan de oproep van de paus is weinig tot geen gehoor gegeven.
Ook hun eigen bisschoppelijke voornemens en beloften zijn niet waargemaakt. In het rapport uit 2013 wordt de “spirituele en catechetische vorming van de gelovigen” essentieel genoemd: “Er is de afgelopen vijftig jaar te weinig aandacht geweest voor het systematisch geloofsonderricht overeenkomstig de leer van de Kerk.”
“Het ad limina-rapport laat geen enkel misverstand bestaan over de noodzaak van pijnlijke besluiten”
Tweet dit!
Het rapport dat nu al in Rome ligt, wordt geacht de inspanningen van de afgelopen negen jaar te beschrijven. Aan de catechese wijdt de voor dat beleidsterrein verantwoordelijke hulpbisschop Rob Mutsaerts slechts drie zinnen. Elders in het rapport is de zin over het belang ervan wordt simpelweg uit het rapport van 2013 overgenomen: ‘Copy-paste, niets aan toe te voegen.’
De grote spanning waar de Nederlandse katholieke Kerk zich in bevindt, is tussen alle regels door te lezen. Enerzijds ligt er de wens om een missionaire Kerk te zijn, naar buiten te treden, te evangeliseren. De trieste realiteit is echter dat de Nederlandse bisschoppen noodgedwongen vooral druk in de weer zijn met krimpmanagement.
Alleen al in de laatste twee maanden moesten drie bisdommen met een weinig florissante boodschap naar buiten treden: eerst kondigde het bisdom Haarlem-Amsterdam aan dat men 99 van de 164 actieve kerken moet gaan sluiten. Vervolgens zag het bisdom Breda zich genoodzaakt een grondige reorganisatie door te voeren waardoor banen en zelfs hele bisdomsstructuren verdwijnen.
En op de dag dat ad limina-rapport publiek gemaakt werd, kondigde kardinaal Eijk in Katholiek Nieuwsblad nieuw beleid aan voor zijn aartsbisdom Utrecht. Dat beleid komt in feite neer op het nog verder terugtrekken van de Kerk uit plattelandsgebieden.
Initiatieven voor revitalisering waren er de afgelopen jaren wel. Voor het door bisschop Jan Liesen gelanceerde Missionaire Parochie-project en de door de Porticus-stichting betaalde Space for Grace-initiatieven, heeft het rapport echter geen woord over.
Het ad limina-rapport laat geen enkel misverstand bestaan over de noodzaak van pijnlijke besluiten. Met name de cijfers in de bijlagen schetsen een ontluisterend beeld. De kerkgang is de laatste negen jaar meer dan gehalveerd, het aantal doopsels, eerste communies en vormsel blijft zelfs steken op ongeveer een derde van het peil van 2012.
Het enige ‘positieve’ is dat ook het aantal uitschrijvingen gehalveerd is ten opzichte van een decennium geleden. Dat komt echter vooral omdat er in 2010/2011 een ongewone hausse aan uitschrijvingen was, omdat in ons land toen net de beerput van misbruikschandalen open was gegaan.
“‘Missionair zijn’ klinkt al te vaak als een mantra om de krimp mee te verkopen”
Tweet dit!
De naschokken daarvan zijn nog volop voelbaar in dit rapport: veruit de langste paragraaf wordt gewijd aan wat bisschoppen en KNR deden aan de aanpak van seksueel misbruik. Met alle kritiek die daar nog altijd op mogelijk is, mag ook gezegd worden dat dat zeker indrukwekkend is, en dat onze aanpak internationaal niet voor niets hoge ogen gooide.
Voor de hiervoor geschetste spanning maakt het weinig uit. Die krimp is toch wel gaande, met of zonder de misbruikcrisis, met of zonder stevige aanpak ervan.
Kunnen Nederlandse katholieken, de bisschoppen voorop, dan méér doen dan krimpmanagement? Ja, ‘missionair zijn’. Maar wat betekent dat eigenlijk? Nu klinkt het al te vaak als een mantra om de krimp mee te verkopen.
Ook het ad-liminarapport legt die relatie: “Door de fusies van niet meer levensvatbare parochies met elkaar of met parochies die nog wel levensvatbaar zijn, kunnen nieuwe grotere parochies ontstaan met mogelijk de vitaliteit die nodig is om missionair te zijn.”
Het paragraafje ‘Missionering’ zelf komt nauwelijks verder dan gemeenplaatsen als: “Jonge echtparen proberen we te bereiken door meer aandacht voor gezins- en familiepastoraat.” Hoe? Het staat er niet bij. Nota bene heeft het officiële bisschoppelijke beleidsterrein ‘huwelijk en gezin’ als enige al geruime tijd geen eigen referent (bisschop die het thema in portefeuille heeft) meer.
Alle referentschappen staan keurig opgesomd, maar ‘huwelijk en gezin’ staat er niet eens bij, terwijl er in het hoofdstuk over de Nederlandse samenleving wel voorspelbaar gemopperd wordt over hoe zelfs katholieken ongehuwd samenwonen of LAT-relaties verkiezen boven het traditionele huwelijk.
In dit rapport maken de Nederlandse bisschoppen zich er met open deuren, nietszeggende zinnen of opsommingen van commissies en platformen, ‘aandachtsvelden’ en ‘aanknopingspunten’ te gemakkelijk van af. De echte vraag (hoe dan?) krijgt niet eens een begin van een antwoord.
“Wat en hoe hebben jullie als bisschoppen precies geplant en begoten, zodat God iets nieuws kan laten groeien?”: die vraag komt hopelijk in Rome wel op tafel.
In de berichtgeving rond het ad limina-bezoek (7-12 november 2022) van de Nederlandse bisschoppen aan de paus, Rome en het Vaticaan, werken het Nederlands Dagblad en het Katholiek Nieuwsblad samen. Alle berichten zijn te lezen via kn.nl/adlimina en nd.nl/adlimina
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
