De klachten dat de Kerk in Duitsland tekortschiet in haar pastorale zorg zijn in de loop van de coronapandemie en de watersnoodramp in het Rijnland vorig jaar luider geworden. De bisschoppen van het land reageren op de kritiek in een nieuwe beleidsnota.

Priesters en andere kerkelijke medewerkers zijn nauwelijks meer te bereiken en velen blijken niet in staat om mensen te benaderen en te luisteren, zo luidt de breed levende klacht in Duitsland.

Slecht bereikbaar

Ook bij begrafenissen is tegenwoordig de medewerking van priesters of andere kerkelijke pastorale ambtsdragers niet meer vanzelfsprekend. Sommige nabestaanden zoeken bewust seculiere uitvaartbegeleiders om afscheid te nemen van hun dierbaren.

Tegelijkertijd hebben priesters vaak weinig contact met katholieken in hun omgeving. Parochies die fuseren tot grotere eenheden, pastorale teams waarvan de leden niet meer op vaste plaatsen en tijden te vinden zijn, parochiekantoren waar telefoontjes onbeantwoord blijven – de oorzaken zijn legio.

Gewoon pech

Telkens weer klinkt de klacht dat priesters de mentaliteit van ambtenaren vertonen. Als men zich niet aanpast aan hun schema’s die door commissievergaderingen worden gedicteerd, of aan hun schema van vakantie en vrije tijd, heeft men gewoon pech.

Zelfs in noodgevallen, zoals na de grote overstroming van afgelopen zomer, of toen bejaarden alleen stierven in bejaardentehuizen tijdens de lockdown, kwamen weinig pastorale ambtsdragers opdagen waar hun aanwezigheid nodig was, zo klagen critici.

Ook bij consultaties rondom het hervormingsproces van de Synodale Weg is de afstand tot pastorale ambtsdragers een van de meest genoemde klachten.

‘Kloppend hart’

De Duitse bisschoppen lijken te hebben ingezien dat er dringend iets moet veranderen in hun kerntaak. Zij hebben een beleidsnota gepubliceerd met de titel ‘Pastoraat is het kloppend hart van de Kerk’.

Zij identificeren enkele symptomen van de crisis, zoals de wijdverbreide ‘church speak’ – kerkelijk jargon – en de vastgeroeste kerkelijke verbanden. Beide factoren schrikken veel mensen af.

Onoverkomelijke hindernis

Bovendien blijkt uit studies dat veel mensen in existentiële crises zich niet langer tot geestelijken wenden, maar eerder tot vrienden, familie, therapeuten – “of mensen storten hun hart uit bij de taxichauffeur of de kapper. Contact opnemen met de plaatselijke pastoraal werker blijkt vaak een onoverkomelijke hindernis te zijn.”

De remedies die in de bisschoppelijke nota worden voorgesteld zijn talrijk en gevarieerd. Sommige klinken alsof ze zo uit een gids voor personeelsmanagement zijn gehaald, bijvoorbeeld wanneer het gaat over opleiding, supervisie en een cultuur van feedback.

‘Gave van luisteren’

Maar er zijn ook andere benaderingen. In het document staat bijvoorbeeld dat mensen die voor pastoraat als beroep kiezen, dit doen vanuit een “persoonlijke roeping en speciale gaven”. Genoemd worden onder andere de “gave van luisteren, van begeleiden, van barmhartigheid”. De vraag blijft echter onbeantwoord hoe mensen met juist deze gaven met succes kunnen worden gerekruteerd voor het kerkelijk ambt.

De kern van de boodschap is dat pastorale zorg uiteindelijk alleen succesvol kan worden verleend door mensen die “in contact staan met de vreugde en hoop, het verdriet en de angst van mensen”. Alleen als pastoraal werkers dicht bij mensen staan met hun zorgen en noden, kunnen zij “de juiste woorden vinden die niet als holle frasen worden ervaren, maar de ander goed doen en sterken”.

Lange weg

De bisschoppelijke nota biedt wat eerste aanzetjes voor een uitweg uit de pastorale crisis. Maar het is ook duidelijk dat de weg naar een herwaardering van het pastoraat lang en moeizaam zal zijn.