<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Analyse

De grote ironie van de decentraliserende paus

John L. Allen Jr. - Crux 22 februari 2022
image
Foto: CNS Photo - Paul Haring

Het is een grote ironie van paus Franciscus’ pontificaat: de “gezonde decentralisering” die hij voor de Kerk zoekt, krijgt mede vorm door decreten die hij op eigen Romeins gezag uitvaardigt.

Paus Franciscus voerde vorige week kleine maar betekenisvolle veranderingen in het kerkelijk recht door. Hij hevelde bepaalde bevoegdheden op bepaalde vlakken over van het Vaticaan naar bisschoppenconferenties en lokale bisschoppen. Daaronder de oprichting van interdiocesane priesteropleidingen, plannen voor vorming van priesters, ontslag van religieuzen uit hun gemeenschappen en de publicatie van regionale catechismussen.

Geleidelijke decentralisatie

Op zichzelf lijkt iedere verandering verre van een aardverschuiving. Ze dragen echter wel bij aan het beeld van geleidelijke decentralisatie in de Kerk dat Franciscus al een tijdje samenstelt. Zo gaf hij ook de controle over het omstreden onderwerp ‘liturgische vertalingen’ in 2017 aan bisschoppenconferenties terug.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

In 2015 riep de paus op tot wat hij een “gezonde decentralisering” van macht noemde. Daaronder zijn veranderingen in de uitoefening van het pausambt, al gaat dat niet om zijn essentiële bevoegdheden, en een groter besluitvormend gezag voor lokale bisschoppen. Hij zei toen dat dit deel zou uitmaken van zijn bestuursprogramma, en de genoemde jongste veranderingen waren nog maar een manier waarop hij dat probeert te doen.

Een van de grote ironieën

De manier waarop dit programma uitgevoerd wordt, onthult echter een van de grote ironieën van Franciscus’ pontificaat, en ook een fundamentele waarheid over de katholieke Kerk: dat het pauselijk programma van decentralisatie vorm krijgt op zo ongeveer de meest hypergecentraliseerde manier die mogelijk is.

Franciscus vaardigde de jongste kerkrechtelijke veranderingen uit door een motu proprio. Dat betekent ‘uit eigen beweging’, en verwijst naar een juridische stap die gezet wordt zonder dat een derde partij daar om vroeg. Het is min of meer een manier om te zeggen: ‘Niemand vroeg hierom, maar het is gewoon wat ik wil doen.’

In een bepaald opzicht is dit de puurst mogelijke uitoefening van pauselijk gezag, ontleend aan de kerkrechtelijke bepaling die zegt dat de paus “de volledige, hoogste, onmiddellijke en universele jurisdictie” over de Kerk heeft.

Vijf per jaar

Paus Franciscus lijkt nog nooit een motu proprio gezien te hebben dat hem niet bevalt.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Hij heeft nu, in minder dan negen jaar pontificaat, 47 keer zo’n bepaling uitgevaardigd. Ter vergelijking, paus Johannes Paulus II vaardigde slechts dertig motu proprio’s uit in de bijna 27 jaar dat hij aan het roer stond. Dat is een gemiddelde van meer dan vijf per jaar voor Franciscus, en nagenoeg een per jaar voor Johannes Paulus.

De absolute recordhouder

2016 was een soort hoogtepunt, met negen motu proprio. Als je in aanmerking neemt dat het Vaticaan min of meer stil ligt tijdens de Italiaanse vakantieperiode van midden juli tot begin september, is dat een motu proprio per maand. En hij heeft geen gas teruggenomen, met acht motu proprio in 2021.

Ik bedoel, het motu proprio waarmee dit stuk begon, was eigenlijk het tweede van die week, want op maandag verscheen er een over de herstructurering van de Congregatie voor de Geloofsleer. Heb vandaag even medelijden met de arme uitgevers van het kerkelijk wetboek, want op het moment dat ze een nieuwe editie op de markt brengen, is die alweer ernstig achterhaald.

Tegen de tijd dat alles voorbij is, zal Franciscus waarschijnlijk de absolute recordhouder qua motu proprio’s zijn, met een score die heel moeilijk te overtreffen zal zijn.

Gezag ondergraven

Franciscus aarzelt ook niet om zijn gezag op andere manieren te hanteren.

Nog niet zo lang geleden gaf hij toestemming om van de gebruikelijke Vaticaanse strafrechtprocedures af te wijken in de mega-zaak over financiële vergrijpen, de meeste in relatie tot een controversiële vastgoeddeal in Londen.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Ook heeft hij het traditionele gezag van de meeste Vaticaanse departementen ondergraven: hij werkt er liever in zijn eentje omheen. Hij heeft persoonlijk ingegrepen in het middenmanagement van enkele afdelingen om mensen aan te nemen en ontslaan. En hij heeft in een tiental jaren meer nieuwe structuren en posities in het Vaticaan gecreëerd, dan het normaal in een eeuw krijgt.

Een paus met een plan

Of Franciscus’ veranderingen tot een echt meer gedecentraliseerde Kerk zullen leiden, blijft afwachten. Dit is echter al zeker: als we een meer gedecentraliseerde Kerk krijgen, komt dat niet door decentralisatie, maar veeleer door een rauwe uitoefening van pauselijke macht.

Deze ironie over Franciscus illustreert op zijn beurt een hardnekkige waarheid over de katholieke Kerk: dat hervorming soms van beneden komt, met lokale veranderingen die het centrum in Rome uiteindelijk overtuigen om aan te haken, maar dat hervorming vaak genoeg ook van bovenaf komt. Dat wil zeggen, dat ze wordt uitgevaardigd door een paus met een plan, en, soms schoorvoetend en halfhartig, ontvangen wordt door de mensen op wie ze gericht is.

Het Tweede Vaticaans Concilie

Franciscus’ “gezonde decentralisatie” is een van de manieren waarop hij de geest van het Tweede Vaticaans Concilie probeert te doen herleven. Die vierjarige vergadering van bisschoppen (1962-1965) van over heel de wereld, die de Kerk op een pad van een update van zichzelf (aggiornamento) zette, en waarvan de erfenis tot op de dag van vandaag een strijdpunt is tussen katholiek links en rechts.

https://www.kn.nl/donaties/

Maar Vaticanum II was niet de uitkomst van een democratisch proces. Integendeel, paus Johannes XXIII besloot in feite op zichzelf om het concilie bijeen te roepen, en hij deed dat tegen de wensen van enkele van zijn naaste medewerkers in. Zijn besluit werd in eerste instantie beslist koeltjes onthaald door veel Vaticaanse machthebbers, maar Johannes zette door. De daaropvolgende geschiedenis van de Kerk was beslist anders omdat hij dat deed.

Als, zoals het spreekwoord zegt, er een dorp nodig is om een kind op te voeden, dan is er misschien een keizer-paus nodig om het keizerlijk pausschap af te breken – minstens, in ieder geval, tot de volgende paus met de “volledige, hoogste, onmiddellijke en universele jurisdictie” besluit om de stukken weer in elkaar te zetten. (Vertaling Peter Doorakkers)

Deze analyse verscheen eerder op cruxnow.com.

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.