De Amerikaanse president Joe Biden markeerde zijn honderdste dag in functie donderdag met een toespraak tot het gezamenlijke Congres. Hij deed dit te midden van een stroom analyses bij gelegenheid van de mijlpaal die mythisch werd door Franklin Delano Roosevelt. Intussen bereikt hier in Italië de nieuwe premier Mario Draghi over iets meer dan twee weken zijn eigen honderddagen-mijlpaal. Nu al bieden de spraakmakers beoordelingen en rapporten over zijn presteren.
Voor de duidelijkheid, deze vergelijking is niet helemaal ‘appels-en-peren’. In een recente analyse in de Huffington Post werd Draghi, die Europa al eens redde als hoofd van haar Centrale Bank tijdens de economische crisis van 2008, de nieuwe “topspeler” van het continent genoemd. Hij vervangt volgens de Post de Duitse bondskanselier Angela Merkel, die in september terugtreedt, als de nieuwe feitelijke leider van de Europese coalitie. We hebben het dus misschien wel over de twee belangrijkste figuren in de Atlantische alliantie.
In beide gevallen bevat de stroom commentaar uitgebreide bijdragen van katholieke stemmen. De dynamieken zijn opvallend gelijk: zowel in de VS als in Italië bepaalt partijpolitiek in belangrijke mate de katholieke reactie.
Het voornaamste verschil: in Amerika begint en eindigt de katholieke reactie op Biden onvermijdelijk met abortus; in Italië is abortus niet alleen niet prominent, maar in alle opzichten onzichtbaar. Niet alleen besteden de meeste Italiaanse katholieken weinig tijd aan discussies over Draghi’s abortusstandpunt, ik zou zo ver gaan om te zeggen dat de meesten niet eens weten of de 73-jarige premier zo’n standpunt heeft.
Natuurlijk is het geen nieuwe observatie dat de katholieke cultuur aan beide zijden van de Atlantische Oceaan zeer verschilt wat abortus en de pro-life zaak betreft. In het Amerikaans katholicisme is het de lakmoesproef bij uitstek voor katholieke trouw. Zoals aartsbisschop Jose Gomez van Los Angeles zei in zijn verklaring voor Bidens inauguratie: abortus is voor de Amerikaanse bisschoppen de “prioriteit bij uitstek” (al benadrukte hij dat ‘bij uitstek’ niet wil zeggen ‘de enige’).
Momenteel suggereren nieuwsartikelen dat het comité voor de geloofsleer van de Amerikaanse bisschoppen een document voorbereidt. Daarin zouden zij Biden en andere katholieke politici met een pro-choice standpunt oproepen niet te communie te gaan als ze de Mis bijwonen.
In het West-Europese katholicisme heeft zo’n hardline benadering nooit de overhand gehad. Zelfs onder de conservatiefste Europese bisschoppen en commentatoren zijn andere zaken meer tekenend voor traditionele katholieke waarden, in het bijzonder immigratie en het bewaren van de christelijke wortels van het continent. (Polen is in dit opzicht een uitzondering: een EU-lidstaat die vastzit in woeste abortusdebatten. Maar Polen verschilt in veel opzichten van West-Europa.)
De dynamiek mag gelijk zijn, de twee honderddagen-mijlpalen bevatten een nogal aardige ironie. Terwijl bisschoppen in Amerika een ogenschijnlijk praktiserende katholieke president blijven bevechten over abortus, is het kerkelijk leiderschap in de achtertuin van de paus in de grond van de zaak stil over het abortusbeleid – of gebrek daaraan – van Italië’s al even praktiserende katholieke premier.
Waarom?
Bijvoorbeeld omdat er hier in Italië eigenlijk geen aanleiding is. Er was geen beleid dat Draghi kon handhaven of terugdraaien, geen vraag of verzekeringen abortussen moeten dekken en geen breed gesteunde politieke beweging om abortusrechten uit te breiden of te beperken waarop een premier zou moeten reageren.
Het zegt veel dat het woord ‘abortus’ niet eens voorkwam in de verklaring van kardinaal Gualtiero Bassetti, de voorzitter van de bisschoppenconferentie, voor de inauguratie van Draghi.
Niet dat de Italiaanse bisschoppen niet pro-life zijn. Een week voor Draghi aantrad, gaven ze een verklaring uit voor de Nationale Dag van het Leven, die gehouden wordt sinds abortus in 1978 gelegaliseerd werd. Daarin dringen ze erop aan dat vrijheid, indien goed begrepen, geen abortus en euthanasie omvat.
Het is alleen zo dat de Italianen in 1981 in twee controversiële referenda over abortus stemden: het ene beoogde het helemaal verbieden, het andere om alle beperkingen af te schaffen. Beide voorstellen werden met grote meerderheid afgeschoten en sindsdien wordt abortus beschouwd als een afgehandelde zaak.
Bovendien speelt er een basaal cultureel verschil. Over het algemeen liggen Italianen minder wakker van wetten dan Amerikanen. Zij gaan er niet van uit dat wetten noodzakelijk beschrijven wat iedereen altijd moet doen. Zij zien wetten als richtlijnen, beschrijvingen van een maatschappelijk ideaal, die al dan niet van toepassing zijn in bepaalde omstandigheden. Ook nemen ze aan dat er een bepaalde flexibiliteit in het systeem is ingebouwd (of ten minste zou moeten zijn ingebouwd).
Als gevolg hiervan reageren Amerikanen verhit op voorstellen om wetten aan te nemen of af te schaffen; Italianen zijn meer geneigd de schouders op te halen. Ze zijn meer geneigd zich op concrete daden te richten, niet op regelgeving.
Wat de uitleg ook is, het contrast valt op en kan tot wederzijds onbegrip leiden. Sommige Amerikanen zien de Europese zachte benadering als het gevolg van aanpassing aan het secularisme en een verzwakt gevoel van katholieke identiteit. Sommige Europese katholieken zien de Amerikaanse katholieke stijfheid als het product van een puriteinse, calvinistische cultuur die in zwart-wit denkt in plaats van in complexe tinten grijs.
Verder buiten activisten aan beide zijden van het katholieke debat het verschil uit. Progressieve Amerikaanse katholieken verwijzen vaak naar Europa om Amerikaanse prelaten kortzichtig of simplistisch te laten lijken. Cultureel conservatieve katholieken in Europa halen de VS aan om hun eigen leiders onbekwaam of laf te laten lijken. Beide karikaturen zijn oneerlijk, maar ze blijven niettemin bestaan.
Ik weet niet zeker wat we aan dit alles kunnen doen. Misschien is het slechts een cultureel bepaald feit van het leven, zoals het verschil tussen Italiaans eten in Amerika en dat in Italië. (Hint: ‘spaghetti met gehaktballetjes’ is nooit een Italiaans gerecht geweest. Het kwam op onder Italiaanse immigranten in de VS, terwijl het in Italië vooral als een kindergerecht wordt gezien, niet als iets dat je volwassenen zou voorzetten.)
Maar terwijl ik kijk naar de contrasterende reacties op het nieuwe leiderschap in twee landen met een belangrijke katholieke voetafdruk – landen die ik beide als thuis beschouw – is het moeilijk om niet te wensen dat we hier ten minste een respectvol gesprek over zouden kunnen hebben. Misschien ligt, zoals ze in de Oudheid zouden zeggen, de deugd in dit geval ergens in het midden. (Vertaling Peter Doorakkers)
Dit artikel verscheen eerder op cruxnow.com.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
