“Ik ben altijd bereid om naar Moskou te komen”, zei paus Franciscus tegen een groep journalisten op zijn reis terug uit Cyprus en Griekenland. Hij wil er hoofd van de Russisch-orthodoxe Kerk, patriarch Kirill, spreken “van broeder tot broeder”. Het zou historisch zijn: nog nooit bezocht een paus Moskou.

In 2016 ontmoetten Franciscus en Kirill elkaar wel voor het eerst, toen in Havana. Ook dat was historisch.

Nu stuurt de paus aan op een nieuwe ontmoeting. Hoewel hij officieel slechts ingaat op uitnodigingen, sprak hij nu als het ware voor zijn beurt. Maar dat is niet erg, aldus Franciscus, want “voor het praten met een broeder zijn er geen protocollen” en broeders “zeggen dingen eerlijk tegen elkaar”.

De Russisch-orthodoxe ‘buitenlandminister’, metropoliet Hilarion, reageerde koeltjes op de uitspraken van de paus: “Deze kwestie is nog niet op bilateraal niveau besproken” – iets dat op 20 december ongetwijfeld verandert als hij het Vaticaan bezoekt. In 2019 zei Hilarion nog dat “veel bisschoppen, priesters en gelovigen in onze Kerk niet bereid zijn om hem te ontvangen”.

Ja, een bezoek van de paus aan Moskou ligt erg gevoelig.

Wantrouwen jegens Vaticaan

Redacteur Michaïl Tjoerenkov van het conservatieve mediaplatform Tsargrad noemde het feit dat de paus zichzelf leek uit te nodigen een “provocatie” aan het adres van de Russische orthodoxie: “Door miljoenen Russisch-orthodoxe christenen wordt het gezien als een uitdaging, als een poging tot een invasie van buitenaf, als rooms-katholieke expansie.”

Er heerst in Rusland van oudsher groot wantrouwen jegens het Vaticaan. Officieel gelden de katholieken nog altijd als ketters en veel Russen zien de paus als onderdeel van een antichristelijke, westerse links-liberale wereldorde. Als hun kerkleiding al bereid is de paus in Moskou te ontvangen, dan zal het nog een hele kunst zijn om de miljoenen gewone gelovigen te overtuigen.

Een ander heet hangijzer dat meespeelt, is de strijd in Oekraïne. Het hoofd van de met Rome geünieerde Grieks-katholieke Kerk daar liet begin december doorschemeren dat de paus waarschijnlijk ook naar Oekraïne wil komen. “De Heilige Vader was erg geïnteresseerd in hoe het Oekraïense volk leeft, hij is echt nauw betrokken”, aldus grootaartsbisschop Sjevtsjoek, die sprak van een “krachtig signaal van steun aan Oekraïne”.

Paus Franciscus wil “werken naar eenheid”, maar dat lijkt gezien de isolatie van de Russische Kerk in de wereldorthodoxie verre van realistisch. Moskou ligt in de clinch met delen van de Oekraïense orthodoxie, en naar aanleiding daarvan zijn ook de banden met de patriarch van Constantinopel verbroken, het erehoofd van de orthodoxen, met wie de paus op goede voet staat.

Niets zonder Poetin

Patriarch Kirill zal hoe dan ook niets doen zonder instemming van zijn baas, Vladimir Poetin. Zo moet een eventueel bezoek van de paus aan Moskou ook worden gezien: als deel van Poetins buitenlandbeleid. Gezien het wantrouwen en de angst voor “katholieke expansie” lijkt het daar echter niet snel van te komen. En dat weet de paus zelf ook: hij noemde niet voor niets ook het relatief neutrale Finland als mogelijke ontmoetingsplaats.

William Immink is correspondent in Izjevsk, Rusland.