Meer ruimte voor vrouwen, meer verantwoordelijkheid voor leken: het synodale slotdocument toont dat de deelnemers werk willen maken van een Kerk met nieuwe accenten. Of die Kerk werkelijkheid wordt, moet nog blijken, maar er is hoe dan ook verandering op til.
Op zaterdag 26 oktober verscheen het slotdocument van de synode over synodaliteit, waarmee het vernieuwingsproces dat de Kerk in 2021 begon tot een einde is gekomen – een voorlopig einde tenminste. De synodedeelnemers hebben over elk van de 155 paragrafen van het document gestemd en alle paragrafen met een overweldigende meerderheid aangenomen. Alleen paragraaf 60 heeft het met moeite gehaald – daarover verderop meer.
In dit slotdocument staan allerlei punten waarover de deelnemende bisschoppen, theologen, religieuzen en andere synodegangers het met elkaar eens zijn. Het gaat daarbij vooral om voorstellen om dingen anders te regelen in de Kerk, bijvoorbeeld door het kerkelijke wetboek aan te passen of door energie in nieuwe initiatieven te steken.
In sommige gevallen ligt de bal bij de paus en het Vaticaan om met die voorstellen aan de slag te gaan. Het idee van de synode is echter dat alle katholieken een stukje verantwoordelijkheid in de Kerk mogen dragen, en dat het dus juist niet de bedoeling is om rustig af te wachten ‘wat Rome zegt’.
Van dat besef zijn ook de synodedeelnemers doordrongen geraakt. Een groot deel van de aangenomen paragrafen richt zich namelijk op het delen van macht in de Kerk en meer verantwoordelijkheid voor leken. Zo wordt er opgeroepen om verplicht in iedere parochie een pastorale raad aan te stellen. Zo’n pastorale raad zou een afspiegeling van de parochianen moeten zijn en als klankbord moeten dienen voor de priesters en het parochiebestuur.
Een minder concreet voorstel is om onderzoek te doen naar de autoriteit van landelijke bisschoppenconferenties, vooral als het gaat om de leer van de Kerk. Volgens de synodedeelnemers moet het duidelijker worden in hoeverre een bisschoppenconferentie iets over de leer van de Kerk kan zeggen.
Dat dat een issue is, werd bijvoorbeeld duidelijk toen in 2023 het Vaticaanse document Fiducia Supplicans verscheen, over de mogelijkheid om mensen van hetzelfde geslacht in een relatie en hertrouwd gescheidenen te zegenen. Sommige bisschoppenconferenties, zoals die van België, omarmden het document, terwijl verschillende Afrikaanse bisschoppenconferenties zich fel uitspraken tegen de zegen.
Over het onderwerp gesproken: hete hangijzers als homoseksualiteit maar bijvoorbeeld ook abortus worden in het slotdocument in het geheel niet genoemd. Daar lijkt paus Franciscus achter te zitten. In februari kondigde hij de oprichting van tien studiegroepen aan, die de controversieelste onderwerpen apart van de synodetafels moesten bespreken.
Waarschijnlijk was de paus bang dat het synodale proces – het belangrijkste onderwerp van zijn hele pontificaat – door heikele thema’s gekaapt zou worden. In de ogen van de paus draait de synode om het delen van verantwoordelijkheid en als Kerk samen op weg zijn in een turbulente tijd. Een synodaal proces waarin de loopgraven tussen progressief en conservatief voor de tigste keer uitgediept worden, is wat paus Franciscus koste wat kost heeft willen voorkomen.
Dat is hem deels gelukt, maar het heetste hangijzer van de synodale slotsessie heeft toch zijn weg naar het slotdocument gevonden. Of zeg liever haar weg, want de fameuze paragraaf 60 gaat over de mogelijkheden om vrouwen meer gewicht in de kerkelijke schaal te laten leggen. Dat dit thema spannend blijft, blijkt uit het feit dat deze paragraaf met 258 stemmen voor nauwelijks de benodigde tweederde meerderheid wist te behalen, terwijl elke andere paragraaf minstens 310 voorstemmen kreeg.
Deze paragraaf is zo controversieel omdat hij gaat over de mogelijkheid om vrouwen tot diaken te wijden, een stap waar een deel van de Kerk om schreeuwt en een ander deel fel tegen is. “De kwestie van de toegang van vrouwen tot het diaconale ambt blijft ook open. Verdere onderscheiding is in dit opzicht nodig.”
Met deze wat bloedeloze formulering lijken de synodedeelnemers vooral de boot af te houden tot de studiegroep voor het vrouwelijke diaconaat haar onderzoek heeft afgerond. Dat wordt dus afwachten, want de studiegroep heeft tot juni 2025 de tijd voor dat onderzoek.
De synodedeelnemers roepen verder op om vrouwen meer kansen te geven om rollen op te pakken die ze binnen de huidige kerkelijke wetten al kunnen uitoefenen, vooral op plaatsen waar dat nog niet gebeurt. Ook willen ze dat de Kerk meer aandacht schenkt aan katholieke vrouwen uit het verleden: er moet in bijvoorbeeld kerkelijke documenten en catechese “meer ruimte komen” voor “vrouwelijke heiligen, theologen en mystici”.
Wat daarvan terecht zal komen, kan nu nog niet gezegd worden. Wel kan de Kerk vandaag nog aan de slag met de uitkomst van het slotdocument. Paus Franciscus heeft namelijk aangegeven dat hij geen apostolische exhortatie (een pauselijke brief over de leer van de Kerk) zal schrijven. Normaal gesproken doet een paus dat altijd na een synode.
“De uitkomsten in het slotdocument zijn al concreet genoeg om als handleiding te dienen voor geloofsgemeenschappen op verschillende plekken en in diverse contexten”, zei paus Franciscus op zaterdagavond tegen de synodedeelnemers. “Wat wij hier goedgekeurd hebben, is genoeg.”
De keuze om geen exhortatie te schrijven, laat in een notendop zien waar het paus Franciscus om te doen is. In plaats van als hoofd van de Kerk het laatste woord te spreken, laat hij zien dat waar katholieken van allerlei achtergronden samenkomen, duidelijk kan worden wat de Heilige Geest voor de Kerk wil.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
