Vanaf 7 december zal de Kerk 21 nieuwe kardinalen tellen, van wie twintig met stemrecht bij een volgend conclaaf. Uit de keuze voor kardinalen is het nodige af te leiden over wat voor kerkleiders paus Franciscus voor ogen heeft.
Over het eerste selectiecriterium voor nieuwe kardinalen doet paus Franciscus zelf allerminst geheimzinnig. Hij wil, zo beklemtoonde hij ook bij de aankondiging van de 21 personen die op 7 december de rode kardinaalshoed ontvangen, vooral het wereldwijde karakter van de katholieke Kerk tonen.
“Hun herkomst geeft uitdrukking aan de universaliteit van de Kerk, die de barmhartige liefde van God blijft verkondigen aan alle mensen op aarde”, aldus de paus.
Vroeger lag bij kardinaalsbenoemingen de nadruk op Europa, en binnen die groep was weer een oververtegenwoordiging van Italianen zichtbaar. Die Europese hegemonie is door Franciscus, als eerste paus van het zuidelijk halfrond, definitief doorbroken.
In het huidige lijstje staan maar acht Europeanen, iets meer dan een derde dus. En ook binnen dat lijstje vallen de namen op in de ‘periferie’, zoals aartsbisschop Ladislav Neme van Belgrado. De franciscaan Dominique Mathieu is ook een interessant voorbeeld: weliswaar Belg van geboorte, maar sinds 2021 is hij de aartsbisschop van Teheran, Iran.
Eén nieuwe kardinaal heeft ook een linkje met Nederland: de Italiaan Angelo Acerbi was van 1997 tot en met zijn emeritaat in 2001 pauselijk nuntius in ons land. Zijn benoeming lijkt echter eerder een erekwestie; Acerbi is inmiddels al 99 en dus ver boven de leeftijdsgrens van 80 jaar voor deelname aan een volgend conclaaf.
Een tweede criterium zal de paus niet snel noemen, maar speelt uiteraard – net als bij al zijn voorgangers – een rol, en dat is ideologische verwantschap. Veel van de nieuwe kardinalen zijn ook aanwezig bij de bisschoppensynode die nu in Rome aan de gang is, en delen ook tot op zekere hoogte het ‘synodale’ kerkideaal van deze paus.
Het meest in het oog springende voorbeeld daarvan is de dominicaan Timothy Radcliffe, die internationaal hoge ogen scoort als geestelijk leidsman tijdens de retraites van de synode. Hij geldt als een bedachtzame vernieuwer, iemand die spreekt met charisma en gezag – zo vreemd is het niet om in hem zelfs een mogelijke pauskandidaat te zien.
Maar, oneerbiedig gezegd, dan mag Franciscus niet te lang meer leven, want Radcliffe is ook al 79. Hetzelfde geldt trouwens voor die andere charismatische dominicaan in het kardinalencollege, de Oostenrijker Christoph Schönborn. De kans dat een dominicaan een jezuïet opvolgt als bisschop van Rome, slinkt toch met de dag.
En breder gezegd: Franciscus mag dan veel ‘vrienden’ benoemen, maar ook de vrienden van de 87-jarige pontifex worden een dagje ouder.
Al heeft hij er zeker nog voldoende over. Na het consistorie van 7 december zullen er 142 kiesgerechtigde kardinalen zijn, van wie de overgrote meerderheid door hemzelf benoemd is. Het zal weer wat slinken door natuurlijk verloop, maar dan nog is het een ongekende omvang voor een kardinalencollege, ver boven het maximum van 120 dat door paus Paulus VI werd ingevoerd.
Ook dit is een niet te verwaarlozen element van het ‘kardinalenbeleid’ van Franciscus: de kwantiteit. Franciscus heeft bijna ieder jaar van zijn pontificaat (minus ‘coronajaar’ 2021) een consistorie afgeroepen om het kardinaalsbestand uit te breiden, terwijl dat onder zijn directe voorgangers hooguit eens per drie jaar voorkwam.
De titel lijdt daardoor wat aan inflatie, en dat is wellicht precies Franciscus’ bedoeling. Niet alleen de grotere spreiding, maar ook de grotere omvang zorgt onvermijdelijk voor het doorbreken van oude kliekjes en machtsblokken. ‘Prinsen van de Kerk’ worden kardinalen wel genoemd; maar door hun aantal te verhogen, verandert de paus de aloude aristocratie toch net een beetje meer in een democratie.
Bij een volgend conclaaf zal het kardinalencollege groter én diverser zijn. Dat is een recept voor een lang conclaaf, waarin meerdere stemrondes nodig zullen zijn om het eens te worden over een pauskandidaat. Wie dat wordt, is altijd een verrassing – maar misschien nu zelfs nog wel meer dan in 2013.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.