De plenaire bijeenkomst van de Duitse ‘Synodale Weg’ nam voor het eerst definitieve resoluties aan, die soms verregaande consequenties hebben. Daarmee ligt een vraag op tafel waar bijna iedereen tot nu toe zorgvuldig omheen liep: dreigen er kerkscheuringen?
Nikola Eterović is niet te benijden. De Kroatische aartsbisschop, paus Franciscus’ vertegenwoordiger in Duitsland, had zaterdag in Frankfurt een ietwat ondankbare taak. Daar hield hij de deelnemers aan de derde plenaire vergadering van de Synodale Weg voor dat het een goed idee is de eenheid met de wereldwijde Kerk te handhaven.
Ook wees hij erop dat een synodaal proces als het Duitse niet draait om het uitvoeren “van opinieonderzoek” maar om Gods woord als “baken”. Daarbij is “onderscheiding” nodig: “De paus spreekt vaak over synodaliteit en de daarmee verbonden positieve aspecten, maar moedigt evenzeer aan een verkeerd begrip en vergissingen te vermijden.”
Het was niet de eerste keer dat Eterović een al te driest synodaal enthousiasme binnen de perken probeerde te houden. Ook kort voor de vorige plenaire zitting riep hij de deelnemers op de eenheid met de Kerk niet te schaden. En ook toen wees hij op de richtlijnen van paus Franciscus – een verwijzing naar diens brief aan de Duitse katholieken uit 2019.
Daarin waarschuwt de paus voor een verkeerd begrepen synodaliteit: niet structuurhervormingen, maar het primaat van de verkondiging moet centraal staan, zonder de eenheid te verbreken of “de waarheden van de christelijke leer” aan te tasten – zaken die de Synodale Weg althans formeel ook onderschrijft.
Op het moment dat Eterović pleitte voor eenheid, was er in Frankfurt echter al heel wat synodaal water door de Main gestroomd. Vorige week donderdagavond werden voor het eerst twee teksten in tweede lezing aangenomen, inclusief de benodigde twee derde meerderheid van de deelnemende bisschoppen. Daarmee liggen er nu definitieve resoluties – en niet over de minste kwesties.
Zo gaat het in een ‘fundamentele theologische oriëntatietekst’ over het leergezag: wie kan er in de Kerk bindende uitspraken doen over wat katholiek geloven inhoudt? Volgens het Tweede Vaticaans Concilie zijn het uiteindelijk de paus en de bisschoppen, die Bijbel en traditie gezaghebbend interpreteren.
Het huidige Duitse document echter, voegt daar als “bronnen” voor het geloof ook de tekenen des tijds, het gelovig aanvoelen van het Volk van God en de academische theologie aan toe. Die worden daarmee, betoogden critici nog, ten onrechte op een lijn gezet met het leergezag. Die kritiek ten spijt kreeg de tekst 86,4% van de stemmen – en 72% van de stemmen van de aanwezige bisschoppen.
De tweede tekst die ook bisschoppelijke goedkeuring kreeg, betreft een verandering in de machtsstructuren van de Kerk in lijn met de standaarden van moderne grondwettelijke staten. Al benadrukt de tekst dat de Kerk niet zomaar een besluitvormingsproces bij democratisch bepaalde meerderheden kan invoeren: zij moet haar eigen wijze van “synodaliteit” vinden.
De overige teksten die ter tafel kwamen, werden in eerste lezing aangenomen – een definitieve stemming erover zal pas in een volgende bijeenkomst van de Synodale Weg plaatsvinden. Veel van de besproken onderwerpen zijn inmiddels bijna klassiek: de kerkelijke leer over (homo-)seksualiteit moet veranderen, het gewijde ambt moet opengesteld worden voor vrouwen, het priestercelibaat moet optioneel worden en leken moeten inspraak krijgen in de benoeming van bisschoppen.
Die laatsten kregen ook nog huiswerk mee: een grote meerderheid van de aanwezigen stemde in met een oproep aan de Duitse bisschoppen om in Rome pleiten voor de diakenwijding voor vrouwen. Ze zouden de paus moeten gaan vragen om een uitzondering op het kerkelijk recht, dat bepaalt dat het wijdingssacrament “alleen geldig kan worden ontvangen door een gedoopte man”.
Kardinaal Reinhard Marx temperde het enthousiasme meteen maar: hij zei weliswaar voorstander te zijn van openstelling van het diaconaat voor vrouwen, maar niet te geloven dat Rome Duitsland een uitzonderingspositie zal geven.
Over de hele bijeenkomst hing de schaduw van seksueel misbruik, mede door het recente rapport over de afhandeling van misbruikzaken in het aartsbisdom München en Freising. Gek is dat niet: een van de redenen om de Synodale Weg te beginnen, was de door de schandalen aangetaste geloofwaardigheid van de Kerk in Duitsland. Die, zo was het idee, zou hersteld moeten worden door zichtbare en werkzame hervormingen.
Hoe begrijpelijk en goed dat voornemen ook is, bij veel van de nu voorgestelde veranderingen blijft de vraag hoe die dat zouden moeten bereiken – ook Kerken die op veel van deze punten progressiever zijn dan de katholieke, lopen in de westerse wereld immers niet zomaar over van priesters, actieve gelovigen en maatschappelijke zeggingskracht.
Er blijft dan ook zeker de zweem over hangen van de Synodale Weg als een min of meer politieke arena waarin eigen, veelal vergrijsde stokpaardjes bevochten worden – zo’n beetje het exact tegenovergestelde dus van wat paus Franciscus de Duitse katholieken in 2019 al vroeg.
Bisschop Bertram Meier van Augsburg had dan ook een punt, toen hij maandag zei dat onder de oppervlakte “verschillende kerkelijke werelden op elkaar botsen”: “Terwijl de een het ‘systeem Kerk’ zo snel en fundamenteel mogelijk veranderen wil, benadrukken anderen meer het geestelijk-pastorale aspect van de vernieuwing: hoe kan de Kerk, die zich diep in misbruikschandalen verstrikt heeft, het vertrouwen van de gelovigen zo terugwinnen, dat de Blijde Boodschap daadwerkelijk weer in de harten van de mensen aankomt?”
Die tegenstelling was er natuurlijk altijd al, maar wordt met iedere bindende resolutie prangender. Ze roept enkele ‘Wat als…?’-vragen op die tot nu toe als een hete aardappel doorgeschoven werden: wat als men in Duitsland bij zijn (soms fundamentele) koerswijzingen blijft? Wat als men in Rome – waar men niet alleen over Duitsland, maar over de hele wereldwijde Kerk moet waken – zulke wijzigingen afwijst? En wat als de teleurstelling aan deze of gene kant van het katholieke spectrum te groot wordt?
De vraag naar een mogelijke kerkscheuring is niet meer zo hypothetisch als ze lang is afgedaan. Irme Stetter-Karp, de voorzitster van het invloedrijke (en nogal progressieve) lekencomité ZdK, was er net voor Kerstmis heel eerlijk over.
Vooruitblikkend op de plenaire bijeenkomst bond ze de kat de bel aan: “Het zal niet mogelijk zijn om in iedere situatie te zeggen, ja, prachtig, laten we ongeacht de uitkomst samen blijven.”
Evenzeer is het voorstelbaar dat aan de behoudende kant gelovigen het teleurgesteld voor gezien zullen gaan houden, of hun toevlucht tot min of meer schismatieke clubs zullen nemen.
Dat alles is overigens niets om naar uit te zien – of zou dat toch niet moeten zijn. Ja, er is aan alle kanten de heel menselijke neiging zich te verheugen op de rust in de tent, die lijkt te gloren zodra de andere kant eindelijk eens de biezen gepakt heeft. Maar dat is misschien niet enkel heel menselijk, maar ook al te menselijk gedacht.
De apostel Paulus wijst er niet voor niets op dat als een deel van het lichaam lijdt, het hele lichaam lijdt. Wat een scheur in dat lichaam betekent voor de geloofwaardigheid van de Kerk, zou 500 jaar na de Reformatie uitgerekend in Duitsland toch bekend moeten zijn. Dat is natuurlijk geen pleidooi voor leerstellige onverschilligheid; wel voor een maximaal zoeken naar een oplossing binnen de tent voor de evidente tegenstellingen.
Deze analyse verscheen in KN 6. Gratis kennis maken met KN? Klik hier.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
