Met klem roept de paus op tot een einde aan de gewapende agressie van de oorlog in Oekraïne. Toch zou Franciscus zich volgens critici duidelijker uit moeten spreken tegen de agressor. Waarom noemt hij president Poetin en Rusland niet expliciet bij naam?
Een “onacceptabele gewapende agressie”, een “slachting” die direct moet stoppen. In scherpe bewoordingen veroordeelde Franciscus afgelopen zondag de “barbaarse moord” op kinderen en andere onschuldige burgers in de oorlog in Oekraïne. Hij riep tijdens het angelusgebed “in de naam van God” op om direct te stoppen met bombarderen en zich te richten op onderhandelingen. Een geluid dat al wekenlang klinkt uit het Vaticaan, dat zich opwerpt als bemiddelaar in de crisis.
Hoewel de paus al sinds het begin van de Russische inval in Oekraïne voortdurend pleit voor het neerleggen van de wapens, gaat hij volgens critici niet ver genoeg. Zo uit de Franse krant Le Monde in een artikel kritiek op het zwijgen van de paus over de Russische invasie. De paus spreekt weliswaar over een oorlog, schrijft de krant, maar voor katholieken die naar hem luisteren, zou het niet duidelijk zijn wie deze oorlog heeft veroorzaakt. Met andere woorden: de paus moet Rusland en Poetin expliciet veroordelen.
De kritiek van Le Monde op Franciscus vertoont opvallende overeenkomsten met die op een van zijn voorgangers, ‘oorlogspaus’ Pius XII. Hij zou zich te weinig hebben uitgesproken tegen de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog.
Zijn vermeende ‘zwijgen’ over de Holocaust, en werk achter de schermen, zou volgens recent bestudeerde documenten uit de Vaticaanse archieven, echter hebben geleid tot de redding van minstens 15.000 Joden. Volgens de Duitse historicus Michael Feldkamp kan de houding van Pius XII “nu als verstandig worden beschouwd”.
Franciscus kiest er net als de oorlogspaus voor om behoedzaam te werk te gaan. Maar die behoedzaamheid moet niet verward worden met laksheid. Nog geen 24 uur na de Russische inval in Oekraïne bracht hij een verrassingsbezoek aan de Russische ambassade bij de Heilige Stoel, waarmee hij van het diplomatieke protocol afweek.
De spontane actie deed denken aan zijn oproep tot vrede aan de Zuid-Soedanese leiders in 2019, tijdens een audiëntie. Franciscus ging toen zelfs op de knieën om hun voeten te kussen. De paus smeekte de twee leiders om nooit meer in oorlog verzeild te raken. Het gebaar toont hoe ver de paus bereid is te gaan om vrede tot stand te brengen. Het vereist soms meer moed om op de knieën te gaan, dan om stoere woorden te gebruiken die de buitenwacht goed in de oren zullen liggen.
De paus is ook achter de schermen actief. Zo belde hij na het uitbreken van de oorlog met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en, naar verluidt, ook met Poetin. Hoewel het gissen blijft naar de precieze inhoud van de gesprekken, ligt het voor de hand dat Franciscus de twee leiders heeft uitgenodigd om de weg van vrede te kiezen.
Die oproep klinkt nu wekelijks bij het zondagse angelusgebed op het Sint-Pietersplein. Tegelijkertijd schuwt de paus er niet voor om de vinger op de zere plek te leggen. Het gaat niet alleen om “een militaire operatie” – zoals Poetin deze oorlog noemt – “maar om oorlog, die dood, verderf en ellende zaait”, sprak hij op 6 maart. Zonder Rusland te noemen riep de paus op om “het internationale recht te respecteren”. Woorden die in de oren van Poetin ondubbelzinnig zullen klinken.
Ondanks de inspanningen van het Vaticaan en de paus, die ook twee kardinalen richting Oekraïne stuurde, blijven critici er vooralsnog bij dat de paus de ‘stilte’ over Poetin en Rusland moet doorbreken.
De kritiek is volgens Andrea Tornielli ontrecht. De hoofdredacteur van Vatican News wijst op de verwachtingen van sommigen, die van de paus een “oorlogskapelaan” van het Westen willen maken, die klaar moet staan om “God in legerdienst te nemen en zijn zegen af te smeken voor de oorlog”.
Wie de paus beschuldigt van ‘stilte’, aldus Tornielli, vergeet dat pausen tijdens een oorlog agressors nooit bij naam hebben genoemd. Dat was niet uit lafheid, betoogt hij, maar om de deur altijd op een kier te laten, “om daarmee altijd de mogelijkheid open te houden om het kwaad te stoppen en mensenlevens te redden”. Dat betekent overigens niet dat een agressor op gelijke voet staat met de slachtoffers van een conflict.
Als het Vaticaan iets wil betekenen op diplomatiek niveau, is een zekere onpartijdigheid noodzakelijk. Een paus moet daarbij een ‘roepende in de woestijn’ zijn: een stem die anders is dan alle andere, maar toch het onmetelijke leed van oorlog en conflict veroordeelt.
De rol van de paus in een oorlog moet anderzijds niet gepaard gaan met overspannen verwachtingen. “Vrede laat zich niet ‘even’ organiseren”, luidde het commentaar in KN van vorige week. Ook niet “door een pauselijk scheidsrechter die vanaf zijn balkon aan het Pietersplein aandringt op verzoening en dialoog – maar dat wil ook niet zeggen dat dit alles zinloos is”.
Pausen hebben inderdaad geen magische toverstaf in oorlogstijden. Toch kan hun bijdrage van grote betekenis zijn, zoals de geschiedenis reeds heeft aangetoond. Het kwaad bestrijden met het goede kan wel eens krachtiger blijken dan polariserende oorlogsretoriek.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
