Het kerkelijk nieuws stond de afgelopen dagen deels in het teken van een onhandig geformuleerde kritiek op de Duitse Synodale Weg. Onder het welles-nietes dat volgde op de vermeende ‘nazi-vergelijking’ van kardinaal Kurt Koch, sneeuwde de eigenlijke kritiek onder.

Kardinaal Kurt Koch is al jaren de Vaticaanse ‘oecumene-minister’. In die hoedanigheid haalt hij zelden de voorpagina’s en al helemaal niet met relletjes. De Zwitser is daarnaast ook beschermheer van de Studiekring Joseph Ratzinger/Paus Benedictus XVI. Die komt jaarlijks bijeen voor een symposium – dit jaar was dat afgelopen zaterdag en stond het thema ‘waarheid’ centraal.

Bedachtzame antwoorden

Het Duitse katholieke weekblad Die Tagespost interviewde hem er vooraf uitgebreid over, waarbij Koch inging op zaken als relativisme, waarheid en vrijheid en waarheid en geloof. Het is een lang en lezenswaardig interview, het soort om even rustig voor te gaan zitten: Koch geeft bedachtzame antwoorden in de lijn van Ratzinger, materiaal voor schreeuwende koppen bevatten die nauwelijks.

Waarom dan toch ophef? Die draait om welgeteld één alinea. Want uiteraard komt in het gesprek ook de Synodale Weg ter sprake, het omstreden hervormingsproces in de Duitse Kerk. Die nam begin dit jaar een ‘fundamentele theologische oriëntatietekst’ aan. Daarin worden nieuwe ‘bronnen van geloof’ voorgesteld, zoals ‘de tekenen des tijds’. Die worden zo op gelijke hoogte gesteld met Bijbel en traditie als bronnen van waarheid.

Nieuwe openbaring

Koch zegt dat het hem “irriteert” dat er zulke “nieuwe bronnen” worden aangenomen: “Ik schrik ervan dat dit – opnieuw – in Duitsland gebeurt. Want dit verschijnsel was er al tijdens de nationaalsocialistische dictatuur, toen de zogenaamde ‘Duitse Christenen’ Gods nieuwe openbaring zagen in Blut und Boden en de opkomst van Hitler.”

Vervolgens verwijst hij naar de Bekennende Kirche, het deel van de Duitse protestantse Kerken dat hier niet in meeging. Die stelde in 1934 dat het “valse leer” is om “andere gebeurtenissen en machten, gestaltes en waarheden als Gods openbaring te erkennen”.

Hoe dan ook ophef

Een regelrechte nazi-vergelijking is het dus niet, maar ophef was er hoe dan ook. De voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie, mgr. Georg Bätzing, sprak van een “onacceptabele ontsporing” en vroeg Koch zich “per ommegaande te verontschuldigen”.

Koch schreef in een reactie dat niet te kúnnen doen, omdat hij de Synodale Weg als zodanig niet met de nazi-ideologie vergeleek en dat ook nooit zou doen. Hij zei de Duitse Christenen slechts genoemd te hebben als context voor de uitspraak van de Bekennende Kirche. Zijn kritiek betrof slechts die deelnemers aan de Synodale Weg, die vinden dat er nieuwe ‘bronnen van geloof’ zouden zijn.

Dat is ongetwijfeld waar, maar enige toondoofheid mag je de kardinaal toch verwijten – de gevoeligheid, zeker in Duitsland, voor verwijzingen naar de nazitijd is toch geen groot geheim. Hij schiet er uiteindelijk ook vooral zichzelf mee in de voet: het debat gaat nu over de vorm van zijn kritiek, niet over die kritiek zelf.

Noodzakelijk onderscheid

Die bestaat er vooral in dat hij de dingen hun juiste plek wil geven. Meteen na de gewraakte uitspraak zegt Koch: “Het christelijk geloof moet steeds trouw aan zijn oorsprong en eigentijds worden uitgelegd. De Kerk is dus zeker verplicht opmerkzaam kennis te nemen van de tekenen van de tijd en ze serieus te nemen. Ze zijn echter geen nieuwe bronnen van openbaring. In de driestap van het gelovig belijden – zien, oordelen en handelen – behoren de tekenen van de tijd tot het zien, en zeker niet tot het oordelen naast de openbaringsbronnen. Dit noodzakelijke onderscheid mis ik in de oriënteringstekst van de Synodale Weg.”

Flauwe smoesjes

Dat is genuanceerd en eigenlijk niets nieuws. Toch verweet Bätzing Koch vorige week “pure angst” voor “beweging” in de Kerk. De kardinaal zou er al langer op uit zijn “de Synodale Weg te delegitimeren” en zich met zijn uitspraak “in het theologisch debat gediskwalificeerd” hebben. Blijven excuses uit, dan volgt er een “een officiële klacht” bij de paus.

Flauwe smoesjes, inderdaad – en of de paus van dergelijk geklik onder de indruk zou zijn, valt nog maar helemaal te bezien. Koch gaf de Duitse bisschoppen dan wel zelf de excuses in handen om niets met zijn kritiek te hoeven doen, toch zou die Bätzing en consorten te denken moeten geven. Na Walter Kasper en Christoph Schönborn is Koch de derde gematigde Duitstalige kardinaal met redelijke kritiek op de Synodale Weg. Ook dat is een teken des tijds.