Opnieuw is er een kritische open brief verschenen over de Synodale Weg, het hervormingsproces in de Duitse Kerk. 74 bisschoppen tekenden een brief aan hun Duitse collega’s, waarin wordt gewaarschuwd dat de verregaande hervormingsvoorstellen het gevaar van een kerkscheuring in zich dragen.

Onder de bisschoppen zijn vier kardinalen: de Australiër George Pell, de Nigeriaan Francis Arinze, de Amerikaan Raymond Burke en de Zuid-Afrikaan Wilfred Fox Napier. De overigen komen uit Amerika (48), Canada (4), Afrika (18) en Italië (1). Onder hen zijn prominente stemmen uit conservatieve hoek, zoals de Amerikaanse aartsbisschoppen Cordileone en Chaput.

Groeiende zorg

De ondertekenaars drukken hun “groeiende zorg over de aard van de hele Duitse ‘Synodale Weg’” uit. Die draagt volgens hen een “potentie tot schisma”, een formele kerkscheuring, in zich.

De Synodale Weg laat naar hun idee de oren te veel naar de tijdgeest hangen: de documenten bevatten weliswaar een waaier “aan religieuze ideeën en woorden”, maar “lijken grotendeels niet geïnspireerd door de Bijbel en de traditie – die, volgens het Tweede Vaticaans Concilie, ‘één heilige schat van het woord Gods’ vormen –, maar door sociologische analyse en hedendaagse politieke ideologieën, waaronder gender.”

“Ze kijken naar de Kerk en haar missie door de lens van de wereld in plaats van door de lens van de waarheden die in de Schrift en de gezaghebbende traditie van de Kerk zijn geopenbaard.”

Geloofwaardigheid ondermijnen

In de ogen van de ondertekenaars bedreigt de brief zelfs het hele synodale proces dat paus Franciscus voor de wereldwijde Kerk in gang heeft gezet.

“Door niet naar de Heilige Geest en het Evangelie te luisteren, ondermijnen de daden van de Synodale Weg de geloofwaardigheid van het kerkelijk gezag, dat van paus Franciscus inbegrepen; het christelijk mensbeeld en de christelijke seksuele moraal; en de geloofwaardigheid van de Bijbel.”

Synodaliteit wantrouwen

Het “destructieve voorbeeld” van de Synodale Weg “zou sommige bisschoppen ertoe kunnen brengen, en zal veel verder trouwe leken ertoe brengen het hele idee van ‘synodaliteit’ te wantrouwen, en zo het noodzakelijke gesprek van de Kerk over het vervullen van de missie de wereld te bekeren en heiligen verder belemmeren”.

De Heilige Geest

Met het verwijt niet naar de Geest te luisteren, sluit de brief aan bij wat paus Franciscus al in 2019 aan de Duitse katholieken schreef.

“Synodaliteit veronderstelt en vereist de werking van de Heilige Geest”, schreef hij toen. Franciscus waarschuwde dat de verkondiging centraal moet staan, en dat een structuurhervorming, gericht op aanpassing aan de moderne tijd, niet het antwoord is op de geloofscrisis in Duitsland.

Afgelopen maart zei Vaticaans woordvoerder Matteo Bruni nog tegen nieuwsdienst KNA dat de paus zijn opvattingen terzake sindsdien niet gewijzigd heeft. 

Poolse en Scandinavische kritiek

Ook de Poolse en Scandinavische bisschoppenconferenties stuurden dit jaar al kritische brieven naar Duitsland.

De huidige lijkt wel harder, formeler geformuleerd. Zeker die van de Scandinavische bisschoppen klonk genuanceerder. Hun kritiek was helder, maar ze formuleerden ook begrip voor het uitgangspunt van de Synodale Weg: herstel van het door misbruikcrisis en secularisatie aangetaste vertrouwen in de Kerk in Duitsland.

Schisma

De nieuwe brief is overigens niet de eerste keer dat er hardop over de mogelijkheid van een Duits schisma wordt gesproken.

Irme Stetter-Karp ging de ondertekenaars daarin eind vorig jaar al voor. De voorzitter van het lekencomité ZdK, dat juist groot voorstander is van de voorgestelde veranderingen, zei toen: “Het zal niet mogelijk zijn om in iedere situatie te zeggen, ja, prachtig, laten we ongeacht de uitkomst samen blijven.”

Kritische minderheid

Of de Duitse bisschoppen zich veel aan de nieuwe kritiek gelegen zullen laten liggen, valt nog te bezien. Het merendeel van hen gaf toe nu toe immers zijn zegen aan de ter definitieve stemming ingebrachte documenten. Kritische stemmen zijn er in hun eigen gelederen zeker wel, maar die vormen een minderheid.

Gevraagd naar de Poolse en Scandinavische brieven, reageerde voorzitter Georg Bätzing van de Duitse bisschoppenconferentie eerder laconiek: “Zulke dingen als open brieven irriteren me, maar natuurlijk reageren we – op een objectieve manier.”

Omstreden resoluties

Die antwoorden kwamen er ook, maar zullen de Poolse en Noord-Europese handen niet zonder meer op elkaar hebben gekregen.

Zo schreef Bätzing zijn Scandinavische ambtsbroeders dat de Duitse Kerk heus de wereldwijde Kerk niet loslaat terwijl ze met “grote zorg en goed gefundeerde theologische herverbinding” naar “nieuwe paden van kerkelijke praxis” zoekt.

Dat klinkt goed, maar in diezelfde reactie bevestigde hij tussen neus en lippen door nog eens een van de omstreden resoluties van de Synodale Weg, die over de vraag wie er in de Kerk bindende uitspraken kan doen over wat katholiek geloven inhoudt.

In gesprek blijven

Bätzing zei met de Scandinaviërs en de Polen in gesprek te willen blijven. Of dat ook voor de ondertekenaars van de huidige brief gaat gelden, moet blijken; zomaar negeren of nog een keer hetzelfde antwoord geven, lijkt echter nauwelijks een optie.

Olie op het vuur

Dat de brief niet namens een bisschoppenconferentie is verstuurd, maakt de eventuele dialoog er trouwens niet eenvoudiger op. Datzelfde kan gezegd worden van recente pleidooien van verschillende Duitse bisschoppen voor het openstellen van het priesterambt voor vrouwen, en een fundamentele herziening van de kerkelijke leer over homoseksualiteit.

Zij zien dit als noodzakelijke stappen in de heropbouw van vertrouwen – voor veel briefschrijvers zal het slechts olie op het vuur zijn geweest.