<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Analyse

‘En-en’: toen Benedictus XVI sprak over zijn vermeende ‘schaduwpontificaat’

John L. Allen Jr. - Crux 24 juni 2022
image
Paus Franciscus en emeritus-paus Benedictus tijdens een ontmoeting in het Mater Ecclesiae-klooster in 2020. Foto: CNS - Vatican Media

Veel waarnemers lijken te denken dat een situatie met een actieve en een emeritus-paus wel tot verwarring en interne strijd móet leiden. Maar er is een andere lezing van de situatie mogelijk – een waar Benedictus XVI zelf al de aanzet toe gaf.

In zekere zin bestaat er al vanaf het allereerste begin van het christendom wedijver tussen rivaliserende visies voor de katholieke Kerk. Destijds zag de apostel Jakobus het nieuwe geloof als een beweging binnen het Jodendom in Palestina, terwijl de apostel Paulus het wilde openen voor de heidenen.

De afgelopen negen jaar echter, heeft die eeuwige werkelijkheid een nieuwe dimensie gekregen. De reden is de historische anomalie van twee levende pausen, een regerende en een emeritus, die beiden in het Vaticaan wonen terwijl geen van hen in het apostolisch paleis verblijft, en die, in vlees en bloed, twee verschillende agenda’s voor de katholieke toekomst lijken te belichamen.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

De strijd tussen wat je losjes de ‘franciscaanse’ en ‘benedictijnse’ visies zou kunnen noemen – die overeenkomsten vertonen met, maar niet samenvallen met de strijd tussen links en rechts, wordt op talrijke fronten uitgevochten.

Soms is de seculiere politiek het slagveld. Zoals tijdens de Amerikaanse verkiezingen van 2020 en de discussie of een praktiserende katholiek die pro-choice is, steun waard is (of zelfs waardig is de communie te ontvangen).

‘De misdienaar’

Zondag botsen er in de middelgrote Italiaanse stad Verona (bekend als decor van Romeo en Julia) opnieuw rivaliserende katholieke visies.

De linkse burgemeesterskandidaat daar is een voormalige profvoetballer die de bijnaam ‘misdienaar’ draagt. Die kreeg hij vanwege zijn diepe katholieke devotie en toewijding aan een aantal van Italiës bekendste priesters die zich hard maken voor sociale rechtvaardigheid. De lokale bisschop heeft in feite zijn steun uitgesproken voor diens conservatieve tegenstander, vanwege de steun van links voor het homohuwelijk, abortus en gendertheorie.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Op andere momenten is het terrein waarop rivaliserende katholieke visies tegenover elkaar staan, meer uitgesproken kerkelijk: wie wordt bisschop of kardinaal, bijvoorbeeld, of hoe veel flexibiliteit wordt getolereerd bij het toepassen van de kerkelijke leer in de pastorale praktijk?

Rivaliserende machtscentra

Een recent boek heeft het ambitieuze doel licht te werpen op de situatie. Il Monastero: Benedetto XVI nove anni di papato-ombra (‘Het klooster: Benedictus XVI en negen jaar schaduwpontificaat’) is geschreven door de ervaren Italiaanse journalist Massimo Franco. Het is een briljant stukje werk, met de perfecte mix van details van binnenuit en overkoepelende observaties die al zijn werk kenmerkt.

De centrale stelling is deze: terwijl geen van beiden het wilde, heeft het ongemakkelijke samenwonen van Franciscus en Benedictus rivaliserende machtscentra gecreëerd in het hart van het Vaticaan. De boektitel verwijst naar het Vaticaanse Mater Ecclesiae-klooster waar Benedictus woont. Het is in Franco’s beschrijving een symbolische tegenvoeter geworden van Casa Santa Marta, “waar Franciscus zijn tenten heeft opgeslagen.

‘Gekwetst door Franciscus’

Franco citeert de Duitse kardinaal Gerhard Müller, voormalig prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer. Hij staat bekend als een conservatief die uiteindelijk vervangen werd en een leerling van de emeritus-paus. Hij zegt dat “het klooster” (Benedictus’ verblijfplaats, red.) de plek is “waar mensen die gekwetst zijn door Franciscus naartoe gaan om genezen te worden”.

In de adviesrubriek van de Corriere della Sera, de invloedrijkste krant van Italië, vroeg dinsdag een lezer naar het boek. In zijn antwoord schetste columnist Aldo Cazzulo openlijk het vooruitzicht van een schisma in de Kerk als gevolg van de situatie die Franco beschrijft. Cazzulo biechtte op niet te weten of hij zo’n schisma meer van rechts of van links moet verwachten.

“Het katholicisme is altijd beschouwd als de religie van het grote en-en”
- Paus Benedictus XVI in 2007

Veel waarnemers geloven net als Franco dat de polariteit tussen Franciscus en Benedictus die verdeeldheid weerspiegelt, of misschien zelfs verergert. De aanname, die een beetje door het boek loopt en veel sterker door de discussie die het oproept, is dat een situatie met twee levende pausen die verschillende politieke en kerkelijke visies vertegenwoordigen, zorgelijk is: dat het destabiliserend, verwarrend en desoriënterend werkt.

Er wordt aangenomen dat in zo’n situatie, met een citaat van de dichter Yeats, “het centrum niet staande kan blijven”.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Maar is het niet mogelijk dat deze polariteit niet zozeer iets is om over te tobben, maar eigenlijk een weerspiegeling van de grootsheid van het katholicisme?

Stel je voor dat Barack Obama in 2016 tegen Donald Trump had gezegd: “Kijk, ik weet dat ik de leiding niet meer heb, maar ik zou toch in het Witte Huis willen blijven en beschikbaar zijn voor als je ooit mijn hulp wilt. In de tussentijd steun ik je in stilte.”

Seculiere politiek vs. katholicisme

Los van de onwaarschijnlijkheid dat een beroepspoliticus ooit helemaal stil zou blijven, zou zo’n scenario meteen worden afgewezen. Seculiere politiek is een spel waarbij er altijd een winnaar en een verliezer is.

Het katholicisme echter wordt geacht anders te zijn. Dat Franciscus en Benedictus dicht bij elkaar in het Vaticaan leven, mag soms ongemakkelijk zijn, maar is misschien toch de grootste bevestiging van dat verschil die de geschiedenis ooit heeft opgeroepen.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

Dit is niet slechts journalistieke verbeelding. Zeven jaar voor zijn aftreden schetste Benedictus XVI zelf een theologisch raamwerk waarin de huidige polariteit gezien kan worden als een pluspunt in plaats van een zwakheid.

Op 24 juli 2007, lang voordat hij ook maar aan aftreden dacht, had hij een dialoog met de geestelijkheid van de Italiaanse bisdommen Belluno-Feltre en Treviso. Een ervaren priester vroeg hem hoe hij de menselijke en geestelijke dimensies van een roeping in balans moest krijgen – hij herinnerde zich hoe een leraar op het seminarie hem berispte omdat hij liever leek te voetballen dan kerkrecht te bestuderen.

‘De religie van het en-en’

Hierbij Benedictus’ antwoord:

“Het katholicisme is, een beetje simplistisch, altijd beschouwd als de religie van het grote ‘en-en’ – niet van grote vormen van exclusiviteit, maar van synthese. Het woord ‘katholiek’ betekent precies ‘synthese’. Ik zou dus tegen een keuze zijn tussen óf voetballen óf de Bijbel of het kerkelijk recht bestuderen. Laten we beide doen.”

https://www.kn.nl/abonnementen/

“Een goede en waarlijk katholieke pastorale benadering betekent ook leven in het ‘en-en’; je eigen menselijkheid en het humanisme van de mens beleven (…) en tegelijkertijd God niet vergeten. (…) Ik zou mezelf dus eenvoudigweg toewijden aan deze grote katholieke synthese, aan dit ‘en-en’.”

“Laten we op deze wijze de katholiciteit vreugdevol beleven.”

Overtuigend advies

Het was overtuigend advies toen de vraagsteller voetbal en kerkelijk recht verzoende (die, ironisch genoeg, misschien helemaal niet zo verschillend zijn, aangezien beide eindeloze ruzies lijken te bevatten over de toepassing van de regels).

Misschien kan dezelfde geest van ‘en-en’ even goed op andere fronten werken, inclusief de (toegegeven, nieuwe) dynamieken van een “schaduwpontificaat”. (Vertaling Peter Doorakkers)

John Allen is hoofdredacteur van de katholieke nieuwssite Crux, waar deze analyse eerder verscheen.

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.