<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Analyse

Enige context graag: waarom Johannes Paulus II misbruik aanvankelijk niet serieus nam

Anton de Wit 3 december 2022
image
Een priester zegent een bronzen standbeeld van paus Johannes Paulus II, op 24 april 2022 in Wisconsin (VS). Hoewel de in 2014 heilig verklaarde paus populair blijft, bestaat er ook in katholieke kring het nodige ongemak over zijn opstelling ten aanzien van seksueel misbruik. Foto: CNS - Sam Lucero, The Compass

Heeft Johannes Paulus II inderdaad misbruikplegers de hand boven het hoofd gehouden? Het is goed mogelijk, maar de NOS-verslaggeving hierover verdient wel wat kritische kanttekeningen.

Karol Wojtyla had in zijn tijd als aartsbisschop van Krakau weet van “concrete gevallen van concrete priesters” die minderjarigen seksueel misbruikt hadden, zo meldt de NOS. De latere paus Johannes Paulus II trad niet op tegen de misbruikplegers, maar plaatste hen zelfs over.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

Deze beschuldigingen worden geuit door de Nederlandse journalist Ekke Overbeek, correspondent in Polen voor onder meer Nieuwsuur en Trouw, die drie jaar lang onderzoek deed in de archieven van de Poolse geheime dienst.

‘Keihard bewijs’

Naar eigen zeggen vond hij “keihard” bewijs dat aartsbisschop Wojtyla veroordeelde misbruikplegers overplaatste, wat tot nieuwe slachtoffers leidde.

“Menigmaal is er al op gewezen dat Johannes Paulus II de reikwijdte van de misbruikschandalen lange tijd onderschat heeft”

“De documenten die rechtstreeks zijn verzameld over Wojtyla zijn vrijwel allemaal vernietigd”, aldus Overbeek tegen de NOS. “Maar hij wordt heel vaak genoemd in andere documenten die wel bewaard zijn gebleven. En als je die allemaal naast elkaar legt, dan zijn het puzzelstukjes die het plaatje vormen hoe hij met dat kindermisbruik door priesters is omgegaan.”

Hand boven het hoofd

Op zichzelf is die kritiek niet nieuw: menigmaal is er al op gewezen dat de in 2014 heilig verklaarde Johannes Paulus II de reikwijdte van de misbruikschandalen lange tijd onderschat heeft.

image
Legionairs van Christus-oprichter Marcial Maciel ontmoet paus Johannes Paulus II, in 2004. Enkele maanden na deze ontmoeting - door de privé-secretaris van de paus later als "vergissing" betiteld - werd een Vaticaans onderzoek ingesteld tegen Maciel vanwege seksueel misbruik en machtsmisbruik. Foto: CNS - Tony Gentile, Reuters

Berucht is zijn opstelling als paus tegenover de notoire misbruikpleger Marcial Maciel, stichter van de Legionairs van Christus, die hij ondanks decennialange signalen van wangedrag lang de hand boven het hoofd hield. Pas zijn opvolger, paus Benedictus XVI, trad stevig tegen Maciel op.

Scepsis

Het is naar verluidt ook Benedictus geweest – toen nog kardinaal Ratzinger – die in de nadagen van het pontificaat van zijn voorganger in het Vaticaan heeft aangedrongen op een strengere aanpak van misbruik door geestelijken.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Dat Johannes Paulus II aanvankelijk sceptisch reageerde, had alles te maken met zijn ervaringen in zijn thuisland Polen, waar de communistische geheime dienst erom bekend stond verhalen over perverse priesters te fabriceren om de katholieke Kerk in diskrediet te brengen.

‘Slot op archieven’?

Aan deze context gaat de verslaggeving van de NOS wel erg gemakkelijk voorbij. Overbeek baseert zijn beschuldigingen geheel op (nota bene indirect) archiefmateriaal van de Poolse geheime dienst over Wojtyla, die destijds een van hun belangrijkste politieke tegenstanders was.

“Is deze kritiek op Johannes Paulus nu ook niet in hoge mate ideologisch gemotiveerd?”

Zogenaamd omdat er “een slot (zit) op alle kerkelijke archieven” van de rooms-katholieke Kerk, aldus de NOS, wat echter aantoonbaar onjuist is. Wat lang enigszins misleidend het ‘Geheime Archief’ van het Vaticaan heette, is bijvoorbeeld al sinds 1881 voor onderzoekers toegankelijk, en paus Franciscus heeft die openbaarheid in 2019 nog verder verruimd. Dat archieven pas na een x-aantal jaren toegankelijk worden voor onderzoekers, is bijvoorbeeld ook bij overheden heel gebruikelijk.

Betrouwbaarheid

Eventuele kritische kanttekeningen bij de betrouwbaarheid van archiefmateriaal van de Poolse geheime dienst, worden in het NOS-bericht bij voorbaat gepareerd door een Poolse hoogleraar culturele antropologie, die stelt: “Dit soort materiaal, dezelfde bronnen, worden ook nu nog gebruikt in de Poolse politiek. Niemand verwerpt dit soort bewijzen, integendeel.”

image
Paus Johannes Paulus II en zijn latere opvolger (toen aartsbisschop van München) Joseph Ratzinger tijdens een pausbezoek aan Duitsland in 1980. Foto: CNS - KNA

Ten eerste: wat zegt het dat dergelijke archieven kennelijk serieus worden genomen “in de Poolse politiek”? Laten we wel wezen: in ideologische debatten wordt alles serieus genomen zolang het in het eigen straatje past, dat is toch in Polen niet anders. Is deze kritiek op Johannes Paulus nu ook niet in hoge mate ideologisch gemotiveerd? Hoe dan ook: opvallend genoeg zegt deze hoogleraar niet of de archieven ook serieus geworden in zijn eigen academische kringen, terwijl dat toch vele malen relevanter is.

Valse aantijgingen

Maar ten tweede: zelfs al is het archiefmateriaal van de Poolse geheime dienst geheel waarheidsgetrouw, dan nog dienen we er rekening mee te houden dat Wojtyla er indertijd van overtuigd was (en vermoedelijk niet zonder reden) dat het valse aantijgingen waren bedoeld om staatsvijand nummer één, de katholieke Kerk, te belasteren.

Dus als hij inderdaad misbruik plegende priesters overgeplaatst heeft, was dat vermoedelijk primair omdat hij (terecht of onterecht) meende dat ze vals beschuldigd waren en ze wilde beschermen tegen het communistische regime.

Snelle heiligverklaring

Dit pleit Wojtyla heus niet vrij, er is voldoende kritiek te leveren op zijn opstelling ten aanzien van misbruikschandalen. Ook in katholieke kringen leidde dat al eerder tot kritiek op de wel erg snelle heiligverklaring van Johannes Paulus II – al is het een misvatting, nu ook weer door de bronnen van de NOS geuit, om te denken dat iemand pas heilig genoemd mag worden wanneer die een volledig smetteloos leven heeft geleid.

Maar bovendien: als de kritiek op Johannes Paulus geen rekening houdt met de historische context waarin zijn houding in misbruikdossiers kon ontstaan, is ze oneerlijk en onredelijk.

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.