Als paus gaf Franciscus een volledig nieuwe betekenis aan het gesprek tussen de Kerk en haar jongeren. Als bestuurder en als herder stond hij pal voor het belang van luisteren naar jonge mensen.

Het stempel ‘jongerenpaus’ is makkelijk uit te delen. Welke paus heeft er nu geen hart voor jongeren? Het moet een verademing voor iedere paus zijn om af en toe de saaiheid van het Vaticaan in te kunnen ruilen voor een stadion of grasveld vol enthousiaste jongeren bij een pausreis of WJD-editie.

Franciscus een jongerenpaus noemen, is daarom een loze uitspraak. Hij deed namelijk iets wat die benaming overstijgt: paus Franciscus was de eerste paus die jongeren op gelijke voet benaderde. Dat kwam voor het eerst duidelijk naar voren toen hij opriep tot de bisschoppensynode over jongeren, die in oktober 2018 plaatsvond.

‘Christus leeft’

Driehonderd bisschoppen kwamen samen in Rome om te praten over hoe de Kerk jongeren kan helpen om hun roeping te ontdekken en hun geloof inniger te beleven. Op basis van de uitkomsten van de synode publiceerde paus Franciscus Christus Vivit (‘Christus leeft’). In dat document schreef hij over het belang van een Kerk die jong blijft en jongeren weet te beschermen.

Dat laatste was een belangrijk punt: vlak voor de synodebijeenkomst in oktober kwam een groot misbruikschandaal aan het licht in de Verenigde Staten, waardoor sommigen (zoals de Amerikaanse aartsbisschop Charles Chaput) het “ongeloofwaardig” vonden dat de Kerk in gesprek ging over jongeren zonder hun een veilige plaats te kunnen bieden.

Opbouwende kracht

In Christus Vivit erkende paus Franciscus seksueel misbruik als een kerkelijk probleem waar hardere maatregelen voor nodig waren. Hij zag daarin voor jongeren een mogelijkheid om zelf een actieve rol te spelen in het tegengaan van misbruik: “Als je een priester de mist in ziet gaan, herinner hem dan aan zijn verplichtingen tegenover God en zijn mensen”, schreef hij.

“Op die manier lever je een enorme bijdrage aan een fundamenteel doel: voorkomen dat dergelijke verschrikkingen opnieuw gebeuren.” Geen machteloos slachtoffer, maar een opbouwende kracht: volgens paus Franciscus heb je geen twintigste-eeuwse geboortedatum nodig om je binnen de Kerk te laten gelden.

Gebedswake

Ook bij de synode over synodaliteit, die tussen 2021 en 2024 plaatsvond, zag paus Franciscus een prominente rol weggelegd voor jongeren. De bedoeling was dat in de consultatiefase van deze synode naar alle katholieken geluisterd werd, maar herhaaldelijk werden jongeren door de paus genoemd als een van de groepen die daarbij extra aandacht verdienden.

De opening van de eerste wereldwijde bisschoppenbijeenkomst in oktober 2023 werd op initiatief van de paus verbonden aan een gebedswake met jongeren op het Sint-Pietersplein. Het laatste wat de deelnemende bisschoppen zagen voor zij de deuren van de synodale spreekzaal achter zich dichttrokken, was een menigte jongeren.

Hoewel beide synodes (mede) gericht waren op het luisteren naar jongeren, was hun inbreng toch niet altijd even groot: bij de jongerensynode waren bijvoorbeeld vooral de bisschoppen aan het woord, terwijl de 49 aanwezige jongeren vooral als toehoorders aan de zijlijn zaten.

Gelijkwaardig gesprek

Luisteren naar jongeren kon paus Franciscus desalniettemin als geen ander. Als een herder luisteren en de dromen, angsten en zorgen van jongeren serieus nemen – voor Franciscus was het een tweede natuur.

Dat bewees hij in de documentaire The Pope Answers (2023), zijn laatste grootschalige mediaoptreden. In die documentaire sprak paus Franciscus twintigers met uiteenlopende achtergronden, van overtuigd katholiek tot fervent atheïstisch, over allerlei onderwerpen.

Paus Franciscus liet zich met “jij” aanspreken door de jongeren, maakte grappen met ze, onderwees ze, troostte ze, luisterde naar ze. Hij mocht dan zestig jaar ouder zijn en de verantwoordelijkheid voor een Kerk met een miljard leden dragen: als die dingen verdwenen naar de achtergrond toen Franciscus die jongeren ontmoette. Wat overbleef, was een gesprek van mens tot mens.