Op Aswoensdag keert kardinaal Rainer Maria Woelki na een sabbatical terug in zijn door schandalen geplaagde aartsbisdom Keulen. Hij hoeft niet te rekenen op een warm welkom, zo veel is duidelijk. 

Dat ook bisschoppen lang niet altijd dikke vrienden zijn met elkaar, hoeft niemand te verbazen. In Nederland weet iedereen die een beetje ingevoerd is in de kerkpolitiek je het feilloos te vertellen: die kan niet goed met die, deze ‘kampen’ bestaan er binnen de bisschoppenconferentie. Zulke persoonlijke verhoudingen zijn nu eenmaal altijd een publiek geheim.

Elementair fatsoen

Toch zul je een bisschop hier niet snel betrappen op openlijke kritiek op een collega. Het mag soms wel wat meer, ben je als kerkjournalist geneigd te denken – iets meer openlijk debat zou best wel eens welkom zijn.

Maar die bisschoppelijke collegialiteit is in wezen een goede zaak, een kwestie van elementair fatsoen. Dat besef je pas echt, wanneer je de blik naar onze oosterburen wendt. De wijze waarop de bisschoppen in Duitsland elkaar openlijk aan- en afvallen, is door een Nederlandse bril bekeken ongehoord en ongekend.

Buitenbeentje

Bij niemand is dat zo duidelijk als bij kardinaal Rainer Maria Woelki. Hij is wat je noemt het buitenbeentje van de klas, of zeg maar gerust – excusez le mot – het pispaaltje van het Duitse episcopaat. Voor de welwillende buitenstaander is niet helemaal te volgen waaraan hij die status precies verdiend heeft. Hij komt toch bedachtzaam genoeg over, verstandig, nuchter, realistisch.

Hij nam het hoofdpijndossier van het seksueel misbruik opvallend voortvarend ter hand, sprak klare taal. Maar ergens gaandeweg het proces begonnen steeds meer mensen hem af te vallen. Er was kritiek op zijn aanpak, kritiek op het feit dat hij een oerversie van een misbruikrapport onzorgvuldig vond en naar de prullenbak verwees, kritiek ook op een communicatiestijl die kil en autoritair zou zijn.

Kerkpolitieke kift

Wat er ook van waar zij: je kunt je maar moeilijk aan de indruk onttrekken dat het toch vooral kerkpolitieke kift is – ‘bedachtzaam’ en ‘voorzichtig’ heten binnen de Duitse context van ongebreidelde vernieuwingsdrift al snel ‘aartsconservatief’.

Toen het uiteindelijke Keulse misbruikrapport er eenmaal lag, kon Woelki al niets meer goed doen, al pleitte het rapport hem vrij. Na een apostolische visitatie door de Rotterdamse bisschop Hans van den Hende en de Zweedse kardinaal Anders Arborelius, kon de paus niet veel anders dan Woelki een sabbatical van enkele maanden te geven. Het leek de enige manier om alle gemoederen een beetje tot bedaren te brengen.

‘Woelki, blijf weg’

Die rustperiode eindigt volgens plan morgen, Aswoensdag. Of de kardinaal een beetje uit heeft kunnen rusten weten we niet, maar de stemming onder de gelovigen in het grootste Duitse aartsbisdom is er in ieder geval bepaald niet beter op geworden.

De voorbije weken brachten Duitse media het ene na het andere bericht met als onmiskenbare subtekst: ‘Woelki, blijf maar liever weg.’ Een lokale krant liet een opiniepeiling uitvoeren waaruit bleek dat een grote meerderheid van de Keulse kerkgangers vindt dat Woelki het veld moet ruimen. De een na de andere deskundige, theoloog of kerkelijk functionaris voegde daar een eigen veeg uit de pan aan toe.

Oncollegiaal

Op veel steun van zijn collega-bisschoppen hoeft Woelki niet te rekenen. Voorzitter van de bisschoppenconferentie Georg Bätzing had eerder zijn teleurstelling al niet onder stoelen of banken gestoken over het feit dat de paus Woelki niet ontslagen had.

Van over de grens met Luxemburg voegde de invloedrijke COMECE-voorzitter kardinaal Hollerich daar onlangs nog de hoogst oncollegiale opmerking aan toe, dat hij persoonlijk ontslag had genomen als hij in Woelki’s schoenen had gestaan.

Populaire plaatsvervanger

Het bedenkelijkst is nog wel het optreden van Woelki’s tijdelijke plaatsvervanger, hulpbisschop Rudolf Steinhäuser. Die lijkt zichzelf geliefd te hebben gemaakt in het aartsbisdom, velen roemen zijn toegankelijke communicatiestijl – waarbij het contrast met Woelki uiteraard niet onbenoemd blijft.

Vandaag publiceerde deze populaire plaatsvervanger een afscheidsbrief waarin hij nog eens openlijk zout in Woelki’s wonden wrijft. Na een algemene vrome opmerking over de wonderen die hij in Lourdes heeft meegemaakt, merkt hij minzaam op dat er geen wonder heeft plaatsgevonden in de verhouding tussen de aartsbisschop en de Keulse gelovigen, dat de kloof eerder dieper is geworden. Maar, zo voegt hij daar schaamteloos aan toe, in zijn interim-periode heeft hij zelf wél wat wondertjes kunnen bewerkstelligen in de verbeterde communicatie.

Olie op het vuur

Maar wat heeft Steinhäuser – die in deze brief ongegeneerd solliciteert naar Woelki’s positie – gedaan om diens terugkeer mogelijk te maken? Hij heeft het huishoudboekje van de kardinaal openbaar gemaakt, waaruit blijkt dat het misbruikonderzoek 2,8 miljoen euro heeft gekost. Wat natuurlijk olie op het vuur was, koren op de molen van de criticasters.

Het Vaticaan heeft inmiddels aangekondigd een nieuw onderzoek te starten naar de financiële gang van zaken in het aartsbisdom Keulen. Dat begint zodra Woelki terug is morgen.

Speculaties

Het eerste publieke optreden van de kardinaal na zijn terugkeer – een oecumenische gebedsdienst in Düsseldorf – heeft hij al afgezegd omdat hij niet wil dat het evenement “overschaduwd wordt door kerkpolitieke spanningen”.

Vorige week werd Woelki in Rome gesignaleerd, met de vicevoorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie. Dat leidde meteen tot speculaties dat hij bij de paus zijn ontslag zou indienen omdat diezelfde spanningen hem het werken onmogelijk zullen maken. Veel katholieken in Duitsland, inclusief zijn eigen collega-bisschoppen, hopen erop – en dat doen ze nauwelijks verholen.