Een mix van persoonlijke charme, hardnekkig ontkennen, en falen van kerkelijke autoriteiten tot op het hoogste niveau: dit bracht Theodore McCarrick ondanks beschuldigingen van seksueel wangedrag op een van de hoogste posten in de Kerk in de VS.
Dat blijkt uit het dinsdagmiddag gepubliceerde Vaticaanse onderzoek naar de rol van de Heilige Stoel in de kerkelijke opmars van de vorig jaar uit het priesterambt gezette ex-kardinaal.
Het ‘McCarrick-rapport’ werd door het Staatssecretariaat samengesteld in opdracht van paus Franciscus. Er is twee jaar op gewacht en het is gebaseerd op zowel documenten als interviews met meer dan negentig betrokkenen, onder wie ook paus Franciscus en emeritus-paus Benedictus. Een voetnoot lijkt erop te wijzen dat ook met de inmiddels negentigjarige McCarrick zelf gesproken is.
In het rapport wordt de Vaticaanse besluitvorming rond de bisschoppelijke loopbaan van McCarrick tegen het licht gehouden. Deze was in 1977 door paus Paulus VI tot hulpbisschop van New York benoemd, waarna paus Johannes Paulus II hem in 1981 bisschop van Metuchen en in 1986 aartsbisschop van Newark maakte.
Op dat moment was er volgens het rapport “geen geloofwaardige informatie” over “enig wangedrag” door McCarrick. Hij werd destijds beschouwd als “een pastorale, intelligente en gedreven bisschop”.
McCarrick bleef lang in Newark, maar niet enkel omdat hij als een goede bisschop werd gezien. Op zijn minst sinds begin jaren negentig deden verhalen over zijn gedrag de ronde. Die varieerden van beschuldigingen over seksuele opdringerigheid ten opzichte van priesters tot het delen van bedden met, en het misbruik van seminaristen en tieners.
Zeker een van die klachten, uit 1994, werd bij de nuntius in de VS bekend; na overleg met de toenmalig aartsbisschop van Washington werd geconcludeerd dat het om “mogelijke laster” ging en volgde er geen verder onderzoek.
De klachten waren inmiddels hoe dan ook bekend, sinds ten minste 1999 zelfs op het hoogste niveau: kardinaal John O’Connor van New York schreef er in oktober van dat jaar een brief over aan de Vaticaanse ambassadeur in de VS, die deze deelde met paus Johannes Paulus II.
Omwille van de beschuldigingen werd McCarrick niet benoemd in de belangrijke aartsbisdommen Chicago (1997) en New York (1999-2000), en aanvankelijk ook niet in Washington (juli 2000).
Toch benoemde de paus McCarrick in november 2000 alsnog op die laatste post (en later ook tot kardinaal), na “raad ontvangen te hebben van verschillende vertrouwde adviseurs aan beide zijden van de Atlantische Oceaan”. Dat besluit werd volgens het rapport waarschijnlijk door verschillende factoren beïnvloed.
Na de brief van kardinaal O’Connor liet de paus navraag doen bij vier Amerikaanse bisschoppen die McCarrick kenden. Drie van de vier verstrekten “inaccurate en incomplete informatie aan de Heilige Stoel over McCarricks seksuele gedrag met jongvolwassenen”, al bevestigden ze verhalen over het delen van bedden met seminaristen.
Een van de drie vermeldde zelfs niet dat enkele priesters bij hem gemeld hadden door McCarrick misbruikt of tot seksuele handelingen gedwongen te zijn.
Een tweede factor was een brief die McCarrick zelf in augustus 2000 schreef aan mgr. Dsiwisz, de secretaris van de paus. Daarin schrijft hij dat het hem wellicht “soms aan prudentie” heeft ontbroken, maar ontkent hij bij hoog en laag ooit seks gehad te hebben. De brief werd geloofd.
Een derde factor – in de samenvatting van het rapport in een voetnoot opgenomen – wijst op de ervaring van Johannes Paulus II onder het communisme in Polen. Daar verspreidde het regime vaker geruchten over bisschoppen om hen in diskrediet te brengen.
McCarricks vermogen om goede persoonlijke banden met belangrijke figuren te cultiveren, komt duidelijk uit het rapport naar voren. Hij kende Johannes Paulus II al sinds de jaren zeventig, waarna ze contact hielden. Dit “heeft waarschijnlijk ook een impact gehad op de besluitvorming van de paus”.
Onder de in 2005 aangetreden Benedictus XVI worstelde het Vaticaan volgens het rapport met het dossier McCarrick. Deze bereikte in 2005 de emeritaatsleeftijd, maar mocht nog twee jaar aanblijven. Na nieuwe details over misbruik van een priester, werd echter in 2006 al een opvolger benoemd.
Hier komt ook de naam van aartsbisschop Carlo Maria Viganò voor het eerst om de hoek kijken. Hij wees zijn superieuren bij het Staatssecretariaat in 2006 en 2008 op de beschuldigingen tegen McCarrick: daar zou een kerkrechtelijk onderzoek duidelijkheid over kunnen verschaffen.
Die optie werd door staatssecretaris Bertone met de paus besproken, die er echter voor koos om een beroep op McCarricks geweten te doen en hem te instrueren uit het publieke zicht te blijven; een besluit dat eerst mondeling en in 2008 schriftelijk werd overgebracht.
Dit besluit lijkt gebaseerd op het ontbreken van geloofwaardige beschuldigingen van kindermisbruik aan McCarricks adres, stelt het rapport. Ook had hij op zijn “eed als bisschop” zijn onschuld bezworen en betroffen de beschuldigingen de jaren tachtig; er waren op dat moment geen aanwijzingen voor recenter wangedrag.
In 2012 kreeg Viganò, inmiddels nuntius in de VS, nieuwe informatie over seksueel wangedrag van McCarrick met een priester. Het Vaticaan gaf hem opdracht er onderzoek naar te doen, maar volgens het rapport “zette Viganò deze stappen niet”.
Dat is opvallend in het licht van zijn beschuldiging aan het adres van paus Franciscus. Viganò zei in 2018 de paus al in 2013 tijdens een ontmoeting te hebben ingelicht over McCarrick en over het feit dat hoge Vaticaanse medewerkers al lang van diens gedrag wisten. Franciscus zou niets met die informatie hebben gedaan, stelde Viganò, die de paus opriep af te treden.
Volgens het rapport is er echter geen bewijs gevonden voor Viganò’s versie van die ontmoeting, “en het bewijs voor wat hij zei, wordt scherp betwist”.
De paus zei volgens het rapport zich niet te herinneren wat Viganò tijdens twee ontmoetingen in 2013 over de zaak vertelde. “Maar omdat hij kardinaal McCarrick persoonlijk kende, was paus Franciscus er zeker van dat hij het zou hebben onthouden als Viganò met wat voor ‘kracht of helderheid’ ook over McCarrick zou hebben gesproken.”
[UPDATE: Viganò heeft inmiddels in een interview de aantijgingen aan zijn adres in het rapport ontkend en blijft bij zijn claims.]
Tot 2017 had Franciscus volgens het rapport enkel gehoord over “beschuldigingen en geruchten” over “immoreel gedrag met volwassenen voor McCarricks benoeming in Washington”.
“In de veronderstelling dat de beschuldigingen al onderzocht en afgewezen waren door paus Johannes Paulus II en zich goed bewust dat McCarrick actief was tijdens het pontificaat van Benedictus XVI, zag paus Franciscus geen noodzaak om de benadering die in de voorgaande jaren was aangenomen, te veranderen.”
In 2017 raakte de zaak in een stroomversnelling. In dat jaar werd McCarrick beschuldigd van misbruik van een tiener, een klacht die in 2018 geloofwaardig werd verklaard door het aartsbisdom New York. Het Vaticaan schorste hem daarop als priester en McCarrick trad terug als kardinaal.
Begin 2019 werd hij uit het priesterambt gezet, nadat hij in een kerkrechtelijk onderzoek schuldig was bevonden aan “verleiden in het sacrament van de biecht” en “zonden tegen het zesde gebod met minderjarigen en volwassenen”, met machtsmisbruik als verzwarende factor.
De berichtgeving tot nog toe is vooral gebaseerd op het voorwoord en de samenvatting die het Vaticaan dinsdag aan journalisten stuurde. Naarmate het vuistdikke rapport zelf verder uitgeplozen wordt, zullen ongetwijfeld meer details volgen – en nieuwe vragen worden opgeworpen.
Het werpt wellicht ook licht op een voor de hand liggende opmerking: dit rapport is enerzijds opvallend transparant, maar anderzijds blijft er de zweem rondhangen van de slager die zijn eigen vlees keurt.
Het valt te hopen dat die zweem wordt weggenomen met daden, en dat de in het rapport genoemden, waar nog niet gebeurd en waar mogelijk, nog ter verantwoording worden geroepen.
Bronnen: Crux, Catholic News Agency, Catholic News Service
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
