Daags voor Pinksteren publiceerden de Nederlandse bisdommen hun bevindingen van de ‘luisterfase’ van de wereldwijde bisschoppensynode. Zo veel gelovigen, zo veel meningen natuurlijk. Toch zijn de acht rapporten onder de streep verrassend eensluidend.
Alom klinken dezelfde zorgen over een krimpende Kerk, dezelfde pijn over reëel of ervaren onrecht, dezelfde hoop op vernieuwingen en moderniseringen in leer en praktijk.
Verschillen tussen de rapporten zijn er uiteraard ook, maar die zitten vooral in aanpak, accenten en aandachtspunten:
Van alle rapporten graaft dat van het bisdom Breda waarschijnlijk het diepst. Wat opvalt, is dat er niet alleen wordt gerapporteerd wat er tijdens de synodale gesprekken zoal gezegd is, maar er zeker zo veel ruimte wordt uitgetrokken om daar inhoudelijk op te reflecteren.
Waar bijvoorbeeld wordt gesproken over de pijn die mensen ervaren binnen de Kerk, is dat opmaat naar een reflectie over twee soorten pijn uit het verleden: “De eerste pijn is een pijn die gekoesterd lijkt te worden en die weinig stimuleert tot persoonlijke groei en bekering, want men wacht op wat de ander moet rechtzetten of een structuur die eerst moet veranderen. De tweede pijn is een pijn die men wil loslaten en die opent naar de toekomst toe, door eigen bekering of medewerking aan verandering.”
> Download het rapport van het bisdom Breda
Het rapport van het bisdom Groningen-Leeuwarden is veruit het kortst van allemaal. Maar in dat korte bestek van zeven pagina’s wordt wel een belangrijk ongemak voelbaar dat in heel het synodale proces leeft. De centrale vraag – hoe missionair zijn we als Kerk? – wordt met nauw verholen tegenzin beantwoord.
“De deelnemers aan de synodale gesprekken vonden dit een lastig thema. Woordelijk uitdragen van de missie vinden parochianen moeilijk. De missie van Rome en onze bisschoppen lijkt een andere missie dan die vanuit de gemeenschap wordt ervaren.”
In zijn slotreflectie haakt bisschop Ron van den Hout hier op in, met een verwijzing naar Paulus’ opvatting van de Kerk als één lichaam. “Er kan dus geen principiële tegenstelling zijn tussen de missie van Rome/bisschoppen enerzijds en die van de plaatselijke gemeenschap anderzijds.”
Dat vergt volgens de bisschop meer dialoog. Maar daarbij benoemt Van den Hout meteen onomwonden een andere elephant in the room van het synodale proces: “De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er nooit een volledige gelijkwaardigheid kan zijn in de dialoog. We hebben te maken met verschillende verantwoordelijkheden en posities waarop een leidinggevende – een bisschop, pastoor, parochiebestuur enz. – kan worden aangesproken en die niet gedelegeerd kan worden naar een democratisch niveau.”
> Download het rapport van het bisdom Groningen-Leeuwarden
In het bisdom Haarlem-Amsterdam deden meer dan duizend mensen mee aan de synodale gesprekken, en de synodale werkgroep verhult niet dat het geen onverdeeld succes was.
Sommigen deden weliswaar mee “met enthousiasme en hoop”, maar anderen ook “aarzelend en sceptisch”. Bovendien is men zelfkritisch over de mate waarin ook de mensen in de marge van het kerkelijk leven zijn bereikt: “Met name de stem van randkerkelijke jongeren en migrantengemeenschappen is nauwelijks gehoord.”
“Een grotere plaats voor vrouwen: wat mij betreft: ja, maar niet op basis van wijding wel op basis van toewijding”
Tweet dit!
In het Haarlemse rapport komt uitdrukkelijker dan elders ook de zorg om de priesters en andere mensen in het pastoraat aan bod: “Zij lijken klem te zitten. Voor parochianen staan ze enerzijds dichterbij dan vroeger, maar anderzijds zijn ze ook ver weg door het regionaal werken. Ze komen veelal weinig toe aan pastoraat en mensen in armoede en nood door de grote aandacht die de bestuurlijke zaken vragen. We zijn vaak te veel bezig met geld en gebouwen en ‘overleven’.”
In een nawoord erkent bisschop Jan Hendriks dit ook, en zegt dat veel pastores om die reden worstelen met burn-outklachten. Maar het gedoe over randzaken als geld en gebouwen omschrijft hij als een onvermijdelijke “eigenschap van de transitie waarin we zitten”.
Ook als het gaat om hete hangijzers als de positie van vrouwen, tempert Hendriks al te hoogdravende verwachtingen. Priesterwijding maar ook diakenwijding van vrouwen ziet hij niet als een kansrijke route. “Een grotere plaats voor vrouwen: wat mij betreft: ja, maar niet op basis van wijding wel op basis van toewijding.”
> Download het rapport van het bisdom Haarlem-Amsterdam
De benadering van het in aantallen katholieken grootste bisdom van Nederland valt vooral op vanwege de wetenschappelijke aanpak. Het bisdom schakelde de hulp in van de Erasmus Universiteit Rotterdam (en dus niet van de twee katholieke universiteiten in het eigen bisdom!) om online gegevens te verzamelen en analyseren.
Kwalitatieve gesprekken in parochies zelf zijn inmiddels ook wel op gang gekomen, maar door corona en een sceptische houding bij parochies wat later en moeizamer dan gehoopt. Gesprekken die nu nog plaats vinden, blijven waardevol, zo merkt het bisdom fijntjes op, hoewel de uitkomsten ervan “geen invloed meer zullen hebben op de wereldkerk”.
Maar gelukkig waren er door de eerste gesprekken en de online enquête “allerlei geluiden verzameld waarin Gods Volk aan het woord is”. Gods Volks spreekt in big data, en na een grondige analyse daarvan rollen er vijf heldere aanbevelingen uit: bevorder het gemeenschapsgevoel, focus nog meer op jongeren en vernieuwingen, hervorm de leiderschapscultuur, investeer meer in vorming en catechese, en treed meer naar buiten als Kerk.
> Download het rapport van het bisdom Den Bosch
Veruit het teleurstellendst is het rapport van het bisdom Roermond. Het is in feite amper een rapport te noemen, maar eerder een pak onuitgewerkte notulen van de synodale bijeenkomsten, waarbij de rijp-en-groene opmerkingen van de deelnemers in steekwoorden zijn weergegeven.
In die verslagen staan heus voldoende zinvolle overwegingen, maar veel blijft steken op het bedroevende niveau van “de pastoor moet duidelijker praten tijdens de preek” en “regel vervoer naar de kerk”. Het is duidelijk dat het bisdom Roermond – overigens net als de meeste andere bisdommen – vooral de oudere kerkganger heeft weten te bereiken.
Zo bezien mag het een hele prestatie heten dat hulpbisschop Everard de Jong in zijn begeleidend schrijven tien zeer heldere en behartigenswaardige aanbevelingen heeft weten te destilleren uit deze woordenbrij. Hij belooft “in een latere fase” een uitwerking van het rapport “in een meer verhalende zin”.
> Download het rapport van het bisdom Roermond
In de Britse komedieserie Yes, Minister zit een klassieke episode over een ziekenhuis dat perfect georganiseerd is ondanks – of eigenlijk juist dankzij – het feit dat het geen patiënten heeft. Aan die wrange grap denkt men onwillekeurig bij het lezen van het grondige verslag van de synodale gesprekken in het bisdom Rotterdam.
“Opvallend is dat het denken en spreken over het vieren zich in een organisatorische dimensie blijft bewegen”
Tweet dit!
Een veelzeggend citaat uit een verslag van een parochiebijeenkomst: “De samenwerking tussen alle verantwoordelijken voor een viering verloopt organisatorisch naar wens. De rollen zijn verdeeld, de communicatielijnen bekend en er is een totaaloverzicht van voorgangers, lectoren, koor en organist of pianist, degenen die de boekjes maken, bloemenverzorgers, koster, liturgische kleur. Ieder doet dit met enthousiasme.”
Maar, zo merkt het rapport vervolgens droogjes op: “Opvallend is wel dat vervolgens het denken en spreken over het vieren zich in veel van de gehouden parochiebijeenkomsten vooral in een organisatorische dimensie blijft bewegen.”
Ofwel: alles loopt geheel volgens wens, maar waar is de bezieling, waar is de missie?
> Download het rapport van het bisdom Rotterdam
Het aartsbisdom Utrecht staat bekend om zijn no-nonsensebeleid. Je kunt dat als nuchter en realistisch prijzen, of bekritiseren als kil en al te zakelijk. Zowel de fans als de critici kunnen in het synoderapport van het aartsbisdom hun gelijk bevestigd zien. De toon is formeel en ambtelijk, staat bol van de passieve en indirecte zinsconstructies (“Benadrukt wordt…”, “Gevraagd wordt…”, “De vraag klinkt of…”) en onbepaalde woorden (“men”, “velen”, “sommigen”, “regelmatig”).
Anderzijds valt op dat het rapport kritiek allerminst wegpoetst. De pijn van kerksluitingen wordt expliciet benoemd, net als leerstellige kritiek en het feit dat veel mensen de Kerk als “star, afstandelijk en naar binnen gericht ervaren, met alleen een top-downbenadering”. Ook staan er lezenswaardige opmerkingen in over het belang van de stilte in de liturgie, het gebrek aan zichtbaarheid in het publieke debat, en het betrekken van jongeren bij de diaconale opdracht van de Kerk.
Een eigen reflectie vanuit de bisschop of de synodewerkgroep zoals die in andere rapporten wel te vinden is, ontbreekt geheel. Ook dat kun je negatief uitleggen als onverschillig, of positief als deemoedig.
> Download het rapport van het aartsbisdom Utrecht
Tussen de territoriale bisdommen is het zogenoemde ‘ordinariaat van de strijdkrachten’ natuurlijk sowieso een vreemde eend in de bijt. Dat spreekt ook uit het synoderapport. Je zou kunnen zeggen dat de opsteller ervan, stafaalmoezenier Paul Vlaar, zich het meeste van allemaal heeft gehouden aan de oorspronkelijke opdracht van paus Franciscus, namelijk een antwoord zoeken op de vraag: wat is je droom voor de Kerk?
Vlaar droomt inderdaad hardop en houdt een gloedvol betoog voor de kracht van de katholieke traditie in turbulente tijden. Daar kleeft een belangrijk nadeel aan: hoewel Vlaar ruimschoots put uit pastorale ervaring en gesprekken met militairen en ander defensiepersoneel, blijft het toch te veel een opstel van een enkeling. Maar de stem van dit vaak over het hoofd geziene ‘legerbisdom’ mag toch echt gehoord worden als er een synthese gemaakt gaat worden van de diocesane rapporten.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
