Betogingen en geweld domineerden vorige week een symposium over het Italiaanse geboortecijfer, waar paus Franciscus ook een toespraak gaf. Italië dreigt op een demografische afgrond af te stevenen, maar rond de vergrijzing hangt de nodige controverse.

In het Auditorium della Conciliazione, een conferentieruimte vlakbij het Vaticaan, gaf paus Franciscus afgelopen vrijdag een toespraak over het belang van overheidssteun voor gezinnen. Hij riep overheden op om maatregelen te nemen die “het gezinsleven ten goede komen”, zoals voorkomen dat moeders moeten kiezen tussen hun baan en de zorg voor hun kinderen en ervoor zorgen dat jonge stellen de financiële zekerheid krijgen om een eigen huis te bemachtigen.

Terwijl de paus zijn toespraak gaf, raakte de politie buiten slaags met betogers. Activisten weken van hun voorgenomen protestroute af en trokken richting het Auditorium della Conciliazione, waarop agenten ingrepen. Het ging er daarbij niet mals aan toe: minstens twee agenten en een betoger moesten in het ziekenhuis behandeld worden voor verwondingen.

De mond gesnoerd

Paus Franciscus heeft waarschijnlijk niets gemerkt van de demonstratie. Die was dan ook niet gericht tegen hem persoonlijk, maar wel tegen het symposium waar hij te gast was. Dat behandelde het geboortecijfer van Italië en wordt jaarlijks georganiseerd door de besturen van de stad Rome en de regio Lazio, samen met een koepelorganisatie voor hoofdzakelijk katholieke gezinsorganisaties.

De conservatieve regering van premier Giorgia Meloni is fervent voorstander van het symposium. Donderdag zou gezinsminister Eugenia Roccella ook al op de conferentie spreken, maar zij werd door betogers in de zaal de mond gesnoerd. Uit solidariteit met Roccella trokken andere kabinetsleden hun deelname aan het evenement in.

Vrije val

Het geboortecijfer van Italië is een heikel thema. Met gemiddeld 1,3 geboortes per vrouw is het Italiaanse vruchtbaarheidscijfer een van de laagste ter wereld: volgens de meest recente cijfers van de Verenigde Naties staat het land op plek 190 in de 204 landen tellende vruchtbaarheidsranglijst. In 2023 werden er slechts 390.000 kinderen geboren – een historisch dieptepunt.

Economische onzekerheid is een van de voornaamste oorzaken van het lage Italiaanse geboortecijfer, dat sinds de economische crisis van 2008 in een vrije val is beland. Door hoge levenskosten en weinig baanzekerheid voor jonge mensen aarzelen veel Italianen om een gezin te stichten.

‘Demografische winter’

De Italiaanse overheid – ook de regering van Meloni’s voorganger Mario Draghi – probeert met allerlei ingrepen, zoals extra kinderbijslag en meer banen voor vrouwen en jongeren, het geboortecijfer op te krikken. De vrees is namelijk dat het land zo sterk vergrijst dat de beroepsbevolking in de toekomst te klein zal zijn om de enorme hoeveelheid ouderen te ondersteunen.

Ook de Kerk moedigt Italiaanse koppels aan om (meer) kinderen te krijgen. Paus Franciscus waarschuwt regelmatig voor de “demografische winter” die landen met een laag geboortecijfer bedreigt – al doet hij dat niet altijd in even tactische bewoordingen. Begin 2022 ontstond er wereldwijd ophef toen de paus sprak over koppels die één of geen kinderen willen, “maar wel twee honden en twee katten hebben”.

Of het jaarlijkse geboortecijfersymposium het tij zal keren, valt te betwijfelen. Eén ding is wel duidelijk: de demonstranten, die leuzen riepen als: “Ik bepaal zelf over mijn lijf”, protesteerden tegen de Italiaanse overheid en niet tegen paus Franciscus. Op het symposium was de paus wel eregast, maar ditmaal niet de gebeten hond.