Eerst een majestueuze basiliek, toen een prominente moskee en uiteindelijk een museum. Daarmee is het verhaal van de Hagia Sophia echter niet uit: opnieuw gaan geruchten dat Turkije er weer een islamitisch gebedshuis van wil maken.
Al jaren steken steeds opnieuw geruchten de kop op dat de AK-partij van de Turkse president Erdogan de beroemde Hagia Sophia in Istanboel zou willen heropenen als moskee. De Hagia Sophia, eens het pronkstuk van het oosterse christendom, werd na de verovering van Constantinopel in 1453 de parel van het Osmaanse kalifaat. In 1934 maakte Kemal Atatürk er een museum van, waarmee het omstreden gebouw een neutrale status leek te hebben gekregen.
De oproep om van de Hagia Sophia weer een moskee te maken, wordt volledig ondersteund door Erdogan, die in eigen land wordt geconfronteerd met problemen. De Turkse economie verkeerde al voor de Covid-19-crisis in zwaar weer en moest het vooral hebben van het toerisme, dat door het virus echter de genadeklap kreeg. De Turkse lire is in een vrije val terechtgekomen, terwijl Erdogans militaire avonturen in ondermeer Libië en Syrië veel geld kosten.
Volgens peilingen is ruim 70 procent van de Turkse bevolking voorstander van een herbestemming van de Hagia Sophia als moskee. Erdogan kan de kwestie dus gebruiken om zijn populariteit op te krikken én de aandacht af te leiden van de binnenlandse problematiek.
De iconische Hagia Sophia ligt echter ook binnen de islamitische wereld zelf gevoelig. Het Egyptische Dar al-Ifta ( ‘Het huis dat fatwa’s uitgeeft’) zorgde vorige maand voor veel beroering. Dit huis, de hoogste soennitische religieuze autoriteit in Egypte, keerde zich in een fatwa namelijk tegen het gebruik van de Hagia Sophia als moskee.
De fatwa was politiek geladen: ze sprak van “de dictatuur van Erdogan” die moskeeën zou inzetten voor eigen electoraal gewin en van de Osmaanse ‘bezetting’ van Istanboel,. niet van ‘verovering’. Uiteraard moet men deze fatwa lezen tegen de achtergrond van de uiterst slechte relatie tussen Erdogan en de Egyptische president al-Sisi, die elkaars bloed wel kunnen drinken.
Hoe het ook zij, op 2 juli kreeg Erdogan groen licht van de Turkse Raad van State: die verklaarde dat een presidentiëel decreet voldoende was om van de Hagia Sophia weer een moskee te maken.
Onder de critici van een mogelijke herbestemming is ook Bartholomaios, de orthodoxe patriarch van Constantinopel. Volgens de patriarch zou dat christenen wereldwijd opzetten tegen de islam. De Hagia Sophia, zei hij, was altijd een centrum waar Oost en West elkaar ontmoetten, en de kerk zou deze functie moeten behouden.
De orthodoxe Kerk in buurland Griekenland was dezelfde mening toegedaan en noemde de Hagia Sophia “een meesterwerk van de christelijke beschaving. De status van deze kerk veranderen zal onherroepelijk leiden tot hevige protesten en frustraties bij christenen”.
De katholieke bisschoppen van Turkije reageerden intussen uiterst terughoudend. Ze lieten weten dat ze zich niet tegen een herbestemming zouden verzetten omdat het een zaak van nationale soevereiniteit betreft die slechts de Turkse staat aangaat. Tussen de regels door bespeur je hun machteloosheid; de bisschoppen kunnen niets doen, omdat de katholieke Kerk in Turkije geen juridische status heeft.
Volgens bepaalde islamitische overleveringen (hadiths) zou Mohammed zelf de verovering van zowel Constantinopel als Rome hebben voorspeld. Constantinopel zou het eerst vallen, Rome pas nadat de islam twee keer uit Europa zou zijn verdreven.
De eerste expeditie tegen Constantinopel vond al in 674 plaats, ruim veertig jaar na Mohammeds dood. Het beleg van de hoofdstad van het Byzantijnse rijk mislukte echter, een scenario dat zich in 717 zou herhalen.
Het was de Osmaanse sultan Mehmet de Veroveraar die in 1453 zegevierend met zijn leger Constantinopel binnentrok. De Britse historicus Steven Runciman schreef hierover dat “de moslims iedereen die ze op straat tegenkwamen doodden. Mannen, vrouwen en kinderen zonder onderscheid. Het bloed stroomde als rivieren door de straten”.
De veroveraars vielen ook de Hagia Sophia binnen. Een legende stelt dat de aanwezige priesters met het Allerheiligste verdwenen in de oostelijke muur van de majestueuze basiliek. Van daaruit zullen ze, gaat het verhaal, ooit terugkeren om de Goddelijke Liturgie te voltooien die ze op 29 mei 1453 moesten afbreken.
Ieder jaar wordt op 29 mei in Istanboel de val van Byzantium herdacht. Bij die gelegenheid werden afgelopen jaar in de Hagia Sophia koranverzen gereciteerd. Sinds 2002 stellen islamitische en nationalistische groeperingen in Turkije met de regelmaat van de klok dat de Hagia Sophia weer een moskee zou moeten worden. Vervolgens gebeurt er steeds niets. Er zijn echter aanwijzingen dat het dit keer wel menens is, nu een presidentieel decreet het enige is dat nog vereist is.
Op 15 juli 2016 vond in Turkije een coup plaats die Erdogan “een geschenk uit de hemel” noemde waarna hij zijn machtspositie versterkte. Critici vrezen dat 15 juli 2020 gezien de symboliek van die datum het moment zou kunnen zijn om af te kondigen dat de Hagia Sophia weer een moskee is geworden.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
