<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Analyse

Sluitstuk of nieuw begin? Hoe dan ook is Praedicate Evangelium een sleuteldocument voor Franciscus’ pontificaat

Anton de Wit 21 maart 2022
image
Paus Franciscus luistert naar kardinaal Giuseppe Versaldi, prefect van de Congregatie voor Katholiek Onderwijs - binnenkort: het Dicasterie voor Onderwijs en Cultuur - tijdens een conferentie in het Vaticaan op 18 maart over onderwijs en democratie. Foto: CNS photo - Vatican Media

In een nieuwe apostolische constitutie stelt Franciscus orde op zaken in de Romeinse Curie. Wat gaat er veranderen, en wat zal er van de beoogde hervormingen terechtkomen?

Is het een sluitstuk of juist een nieuw begin? Op de kop af negen jaar nadat hij begon met zijn pauselijke taken, publiceerde Franciscus zaterdag de langverwachte apostolische constitutie Praedicate Evangelium, waarin hij zijn hervormingen voor de Romeinse Curie formaliseert.

Opvallend rommelig

Voor een document dat al zo lang en grondig voorbereid wordt, kent het een opvallend rommelige lancering. Het werd zaterdag zonder tekst en uitleg en slechts in het Italiaans naar buiten gebracht. Pas maandagochtend volgde alvast de tekst en uitleg in een persconferentie. Maar een Engelse of Spaanse vertaling van dit document, dat naar verluidt in december vorig jaar al voltooid was, laat vooralsnog op zich wachten.

“Het is de paus om veel meer dan een bedrijfsmatige reorganisatie te doen”

En dat terwijl een van de doelen van dit document toch is, om de Curie internationaler te maken, de Italiaanse hegemonie in het belangrijkste bestuurlijke orgaan van de katholieke Kerk te doorbreken.

Bekroning van eerdere hervormingen

Praedicate Evangelium, dat op 5 juni 2022 (Pinksteren) van kracht wordt, kan op de eerste plaats zeker als sluitstuk of bekroning begrepen worden van een aantal hervormingen waar Franciscus al aan begonnen was.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

Om te beginnen bij de organisatorische randvoorwaarden: Franciscus was al bezig met snoeien in het woud van curie-instituten, die soms ‘dicasterieën’ heetten, dan weer ‘congregaties’ of ‘pauselijke raden’. Voortaan heet nu alles een ‘dicasterie’, en er blijven er na diverse fusies nog maar 16 over.

Dienstbaar aan alle bisschoppen

Die worden ook in toenemende mate dienstbaar aan paus én bisschoppen(-conferenties) wereldwijd. Kardinaal Marcello Semeraro wees er tijdens de persconferentie vandaag op, dat dit ook beter aansluit bij wat de concilievaders bij Vaticanum II al bepaalden over het ‘universele karakter’ van de Curie. Maar in de praktijk beklaagden veel bisschoppen zich erover dat de Curie te veel een hiërarchische bestuurslaag tussen hen en de paus in was geworden.

image
Bij zijn laatste kersttoespraak aan de Curie, op 23 december 2021, zette paus Franciscus alle lijnen van Praedicate Evangelium al uit. Foto: CNS photo - Vatican Media

Maar het is de paus, zoals wel vaker, om veel meer dan een bedrijfsmatige reorganisatie te doen. Uiteindelijk drukken de door Franciscus ingezette curiehervormingen een drietal belangrijke geestelijke accentverschuivingen uit:

1. Van leer naar missie

De directe voorganger van deze constitutie, Pastor Bonus van paus Johannes Paulus II uit 1988, begon de opsomming van curie-instituten met de Congregatie voor de Geloofsleer. Bij Franciscus is dit instituut (nu ‘Dicasterie voor de Geloofsleer’ geheten) veelbetekenend een plaatsje gezakt in de Vaticaanse rangorde. Bovenaan de lijst prijkt het nieuwe, door een fusie ontstane Dicasterie voor de Evangelisatie, waarvan de paus nota bene zelf de prefect van zal zijn.

“Het fundamentele geestelijk principe achter alle hervormingen is subsidiariteit”

De boodschap hiervan is helder: de paus heeft een Curie voor ogen die zichzelf niet primair begrijpt als een waakhond van de zuivere geloofsleer, maar als een motor van geloofsverkondiging wereldwijd. Ook de titel van het document spreekt wat dat betreft boekdelen: Praedicate evangelium is een niet mis te verstane oproep: ‘Verkondig het evangelie!’

2. Van wijding naar doopsel

De constitutie benadrukt – ook al in lijn met de inzichten van het Tweede Vaticaans Concilie – dat deze opdracht van verkondiging er een is, die álle gedoopte gelovigen aangaat, en niet alleen de gewijde ‘beroepsgelovigen’ zoals priesters en bisschoppen. Paus Franciscus heeft meermaals het verschijnsel van klerikalisme bekritiseerd, het diep ingesleten beeld dat de priesterwijding iemand tot een soort ‘supergelovige’ maakt, met bijzondere gaven en bijbehorende verantwoordelijkheden en privileges van dien.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Priesterwijding (op z’n minst) was in het verleden dan ook een ongeschreven functie-eis om een toppositie te bekleden binnen de Curie. Daar had Franciscus in de praktijk al afscheid van genomen; hij had eerder al een leek benoemd als prefect van het Dicasterie voor Communicatie, en diverse vrouwen op Vaticaanse sleutelposities.

Praedicate Evangelium formaliseert die mogelijkheid nu expliciet; niet wijding maar doopsel wordt leidend, waardoor ook vrouwen en gehuwde mannen beduidend meer voor het zeggen kunnen krijgen in het Vaticaan.

3. Van centralisme naar synodaliteit

Onder de beide voorgaande accentverschuivingen ligt een nog fundamenteler geestelijk principe uit het katholiek sociaal denken, dat cruciaal is in het pontificaat van Franciscus. Namelijk subsidiariteit: het beginsel dat verantwoordelijkheden op een zo basaal mogelijk niveau genomen moeten worden.

“Praedicate Evangelium breekt niet met de traditie, maar brengt eerder ingezette hervormingen tot een apotheose”

Hij gebruikt de term weliswaar weinig, in deze constitutie komt het woord ‘subsidiariteit’ niet eens voor, maar kardinaal Semeraro wees er in de toelichting op dat het daar wel degelijk over gaat. Zonder afbreuk te doen aan de hiërarchie van de Kerk, toch niet nodeloos alles willen bepalen vanuit één centralistisch machtscentrum, maar zoveel mogelijk verantwoordelijkheid leggen bij lokale geloofsgemeenschappen. De Curie heeft een ‘synodale bekering’ nodig, zo zei de paus niet voor niets tijdens zijn laatste kersttoespraak voor de Romeinse Curie; daar bedoelde hij ongeveer hetzelfde mee.

Daar komt de bovengenoemde keuze voor dienstbaarheid aan bisschoppen wereldwijd vandaan, daar komt ook de wens vandaan voor een veel meer internationale Curie in plaats van de hoofdzakelijk Italiaanse kliek die het lang geweest is en tot op zekere hoogte nog steeds is. Dat is geen politiek-correct ‘diversiteitsbeleid’ voor de bühne, maar een bittere noodzaak voor een wereldkerk die zich echt als internationale geloofsgemeenschap wil verstaan en het evangelie naar alle uithoeken van de aarde wil brengen.

Huzarenstuk

Praedicate Evangelium is een huzarenstukje, dat heel nadrukkelijk niet breekt met de traditie maar eerder ingezette hervormingen en herbronningen (van het Concilie, van paus Paulus VI en Johannes Paulus II) tot een apotheose brengt. Hoe technisch de materie ook mag lijken, het zal hoe dan ook een sleuteldocument in het pontificaat van Franciscus zijn.

https://www.kn.nl/donaties/

Maar het is nog te vroeg om te zeggen dat hij zijn curiehervormingen hiermee voltooit. De constitutie is ook een nieuw begin; of het ‘gewijde-Italiaanse-mannenbolwerk’ ook daadwerkelijk doorbroken gaat worden, moet immers nog maar blijken.

Succes niet verzekerd

Ook het succes van de organisatorische randvoorwaarden is niet verzekerd; de eerdere vorming van een aantal ‘superdicasterieën’ leverde ook enorm veel frictie op – met het vertrek van nota bene de hoogste Afrikaanse curiekardinaal Peter Turkson eind vorig jaar als dieptepunt.

Negen jaar heeft paus Franciscus er over gedaan om deze Vaticaanse ‘grondwet’ neer te leggen; en hij mag tevreden zijn met het voorlopige resultaat. Niets gaat snel in het Vaticaan; minimaal nog eens negen jaar zullen nodig zijn om iets zinnigs te zeggen over de doeltreffendheid van Praedicate Evangelium.

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.