2020 was een complex jaar voor paus Franciscus door de coronapandemie en de financiële schandalen. Het werd afgesloten met een strategische zet die een belangrijke nieuwe stap betekent voor de curiehervormingen die sinds het begin van het pontificaat in gang zijn gezet. 

Met een motu proprio bepaalde de paus op 29 december dat al het beheer van de financiële investeringen en het onroerend goed van het Staatssecretariaat overgenomen wordt door de APSA, de instelling die investeringen en het onroerend goed van het Vaticaan beheert. De APSA wordt voorgezeten door bisschop Nunzio Galantino.

Puur diplomatieke functies

Dit alles zal nu vallen onder de controle en het toezicht van de het Secretariaat voor de Economie, het ‘Ministerie van Financiën’ dat eerst werd geleid door kardinaal George Pell en nu door de jezuïet Juan Antonio Guerrero Alves. Het Secretariaat is omgedoopt tot pauselijk Secretariaat voor zaken van economisch-financiële aard.

Franciscus heeft met andere woorden het Staatssecretariaat, het eerste en belangrijkste dicasterie van de Romeinse curie, beperkt tot zijn puur diplomatieke functies, door het te ontdoen van datgene wat jarenlang zijn tesoretto was, zijn ‘schatkistje’.

Volgens een voorzichtige schatting zou het zo’n zevenhonderd miljoen euro bevatten, inclusief de Pieterspenning, de collectes en giften van gelovigen over de hele wereld voor de liefdadigheidsacties van de paus (circa vijftig miljoen euro).

Transparanter beleid

Het besluit van de paus stond al geruime tijd vast en past in het kader van een transparanter beheer van de Vaticaanse financiën. Ook een effectievere administratie en het bevorderen van de waakzaamheid speelden een rol.

Dit langdurige en probleemrijke proces werd versneld door de beruchte zaak rondom het Londens vastgoed, de koop en verkoop van een gebouw aan Sloane Avenue, die tot stand kwam door het gebruik van fondsen van het Staatssecretariaat, waaronder mogelijk ook de Pieterspenning.

Aftreden kardinaal Becciu

Volgens de Vaticaanse openbaar aanklagers werd het door de betrokkenheid van dubieuze makelaars een zwart gat werd voor de Vaticaanse financiën, dat meer dan honderd miljoen euro opslokte. Hierover is een onderzoek gaande, dat tot nu toe leidde tot het ontslag van zes medewerkers, veranderingen in controlestructuren en het aftreden van kardinaal Angelo Becciu.

Het besluit van de paus om de APSA om te bouwen tot een financiële directie stamt uit mei vorig jaar. Sindsdien is een centralisatieproces begonnen van alle financiën van de Pauselijke Staat, inclusief het vermogen van dicasteries als Propaganda Fide en de Congregatie voor de Oosterse Kerken, die tot dan toe op autonome en vaak inefficiënte wijze werden beheerd.

Wezenlijk voor Curiehervorming

Het proces stagneerde in de herfst van 2020. Maar al in augustus had Franciscus de overgang van fondsen van het Staatssecretariaat naar de APSA aangekondigd. Dat gebeurde in een brief aan staatssecretaris kardinaal Pietro Parolin. Met het huidige motu proprio, getiteld Een betere organisatie, is de overgang geratificeerd.

Een betere organisatie van de administratie, controles en het toezicht op financieel-economische activiteiten van de Heilige Stoel, is wezenlijk voor de hervormingen van de Curie, “om een transparant en efficiënt beheer en een duidelijke scheiding van competenties en functies te waarborgen”.

Dat is te lezen in het begin van het document waarmee Franciscus bepaalt dat per 1 januari 2021 de overgang naar de APSA stapsgewijs plaats zal vinden. Het gaat om “fondsen en bankrekeningen, (on)roerende investeringen, deelname aan verenigingen en investeringsfondsen, die tot nu toe geregistreerd stonden onder het Staatssecretariaat”.

De nieuwe instelling, die geleid wordt door bisschop Galantino, zal nu zorg dragen voor het beheer en de administratie, na controle van het Secretariaat voor de Economie. Dit alles moet voor 4 februari plaatsvinden.

Code voor Aanbestedingen

Het is dus duidelijk hoezeer de APSA en het Secretariaat voor de Economie zijn versterkt door de paus, die de twee instellingen reeds bevoegdheid gaf over aanbestedingen. Dit laatste is misschien een van de meest revolutionaire stappen geweest van Franciscus’ hervormigen, omdat die naast een structurele verandering ook een culturele met zich meebrengt in het Vaticaan.

Decennialang verstrengelden het toevertrouwen van functies, beslissingen over geld en het gebruik van fondsen zich met vriendjespolitiek. Met een ander document (Code voor Aanbestedingen) dat op 1 juni verscheen, werden na vier jaar werk regels en procedures ingevoerd voor contracten en aanbestedingen van zowel de Heilige Stoel als Vaticaanstad.

Praedicate Evangelium

Dat de paus veel vertrouwen heeft in de APSA en het Secretariaat voor de Economie, blijkt ook uit de benoeming van de twee respectievelijke voorzitters, Galantino en Alves, tot leden van de Commissie Vertrouwelijke Zaken. Die bestaat uit een team van vertrouwelingen, die zaak per zaak bepalen voor welke interne economische documenten vertrouwelijkheid geldt.

Al deze beslissingen zullen samenkomen in de nieuwe apostolische constitutie die het organigram van het Vaticaan opnieuw zal bepalen en de huidige, Pastor Bonus van Johannes Paulus II uit 1988, zal vervangen. De titel van dat nieuwe document zal Praedicate Evangelium luiden. Na jarenlang werk van de Raad van Kardinalen zal het in de komende maanden het licht zien.